آنچه در پي مي‏آيد گزارشي کوتاه است از وضعيت شيعيان در اين کشور کوچک:

مشخصات کشور تونس

جمهوري تونس کشوري است در شمال آفريقا با مساحت ۱۶۳،۶۱۰ کيلومتر مربع و جمعيتي بالغ بر 11 ميليون نفر.

اين كشور بر کرانه درياي مديترانه قرار دارد و از غرب با الجزاير و از شرق و جنوب با ليبي هم‌مرز است. پايتخت اين کشور شهر "تونس" است.

در سال 1881 فرانسه، تونس را مستعمره خود نمود. با آغاز جنگ جهاني دوم، ارتش آلمان براي تقويت پايگاه متحدين در شمال آفريقا، در تونس نيرو پياده کرد. در سال ۱۹۴۳ نيروهاي ارتش آلمان از تونس عقب‌نشيني کردند و تونس به کنترل متفقين درآمد. اين کشور طي پيمان پاريس که در سال ۱۹۵۶ ميلادي امضاء شد، استقلال خود را به دست آورد.

کشور تونس به 24 استان (يا ولاية) تقسيم شده و سه جزيره مهم نيز به نام‌هاي"زمبره"، "قرقنه" و "جربه" دارد.

ريشه‏هاي تشيع در تونس

حضور تشيع در كشور آفريقايي تونس به همان قرن اول ظهور اسلام برمي‌گردد؛ حتي قبل از زماني كه دولت ادارسه (ادريسي‌ها) در قرن دوم هجري در مراكش و حکومت فاطميون در مصر و تونس ايجاد شد.

ساكنان اصلي تونس "بربرها" بودند كه از مواليان اهل‌بيت(ع) به شمار مي‌رفتند. شدت اين ولاء به حدي بود كه پس از واقعه جانسوز كربلا، يكي از قيام‌هاي خونخواهي،‌ به وسيله آنان و در تونس فعلي رخ داد. بني‌اميه نيز مشابه آنچه در "قتل‌عام حرّه" در مدينه منوره انجام داده بود را در تونس اعمال كرد.

حکومت شيعيان فاطمي

نخستين خليفه فاطمي «عبيدالله المهدي» نام داشت كه خود را از نسل «محمد بن اسماعيل بن جعفر الصادق(ع)» و از ذريه حضرت فاطمه(س) معرفي كرد. وي در سال 103 با تصرف «اسكندريه» نيت خود را براي فتح مصر آشكار ساخت و سلسله فاطميان را در سال 803 در تونس تشكيل داد كه دامنه آن پس ازمدتي به مصر كشانده شد.

دوران سياه استعمار و استبداد

در دوران جديد، فرانسه اين كشور را به استعمار كشيد تا سال 1956 كه اين کشور داراي استقلال گرديد.

اما بعد از استقلال هم، سياست "حذف كامل دين اسلام از نظام دولتي و زندگي مردم تونس" دنبال شد. اين سياست ـ به موازات اقدامات «آتاتورک» و «پهلوي اول» در تركيه و ايران ـ به دست «حبيب بورقيبه» در تونس اجرايي گرديد.

در سال 1987 «زين‏العابدين بن‏علي» قدرت را در دست گرفت. وي که دريافته بود سياست زور براي حذف دين، قابل پيگيري نيست ‌كوشيد تا جايي که به حکومت ديکتاتوري‏اش ضرر نرساند فعاليت ديني ـ اسلامي را آزاد بگذارد. به عنوان نمونه، وي به "دانشگاه زيتونه" كه نماد اسلامي كشور تونس به شمار مي‌آيد، توجه جديدي نمود؛ راديو قرآن راه اندازي کرد؛ به مراکز قرآني (در حد حفظ و قرائت) کمک مي کرد؛ و نيز تلاش مي نمود تقيد شخصي خود به ظواهر شرع (مانند رفتن به حج) را به مردم نشان دهد.

مذاهب اسلامي

سياست حاكمان تونس در طول تاريخ اين بود كه جز مذهب مالکي، مذهب ديگري رواج پيدا نکند؛ لذا مذهب بيشتر مردم تونس "مالکي" است. مذاهب "تشيع"، "حنفي" و "اباضي" ـ يعني نحله‌اي از خوارج ـ نيز در اين کشور زندگي مي‌كنند.

نتيجه اقدامات لائيك حكومت‌ها در تاريخ اين كشور، اين بوده است كه برخي از مسلمان آن ـ عليرغم آنكه بسيار علاقمند به دين و قرآن هستند اما ـ نگاهشان نسبت به دين نگاهي سکولار باشد و مثلا "حجاب" را جزء مسلمات دين ندانند و بي‌حجاب بودن برايشان طبيعي جلوه كند. اما اكنون جرياني ايجاد شده است كه به دنبال زنده کردن تراث تاريخي است و مي‌خواهد از لحاظ علمي بداند كه مثلا فاطميون که بودند و چه کردند و چه دستاوردهايي داشتند.

تشيع در تونس معاصر

مانند تمامي كشورهاي آفريقا، در تونس نيز سه نوع "محب اهل‏بيت(ع)" وجود دارد:

1. شيعيان كهن.

2. نو شيعه‌ها (مستبصرين).

3. اهل‌سنت دوستدار و موالي اهل‌بيت (ع).

از آنجا كه اكثريت مسلمانان تونس به لحاظ "عقيده"، بشدت علاقمند به اهل‌بيت(ع) هستند و از لحاظ "عمل" نيز پيرو مذهب مالك بن انس ـ كه ‌ نزديك‌ترين مذهب فقهي سني به تشيع محسوب مي‌شودـ مي‌باشند، مي‌توان بسياري از مردم تونس را شيعياني دانست كه از تشيع خود بي‌اطلاع هستند!

اما ـ گذشته از اين ريشه‌ها و علايق ـ گروه دوم شيعيان تونس (يعني مستبصران و نوشيعه‌ها) اكنون خود را به دو گروه تقسيم مي‌كنند: "شيعيان مذهبي" و "شيعيان سياسي".

منظور از شيعيان سياسي کساني هستند که جريانات سياسي آنها را به مذهب شيعه متمايل كرده است. شيعيان مذهبي نيز کساني هستند که با مطالعه و تحقيق به مذهب شيعه گرويده‌اند.

همچنين تعداد زيادي از شيعيان تونسي در اروپا و آسيا زندگي مي‏کنند. «عمادالدين الحمروني» يکي از فعالان شيعه است که در دوران ديکتاتوري بن‏علي "مجمع فرهنگي اهل‏بيت(ع) تونس" را در اروپا تأسيس کرد. تعداد قابل توجهي از طلاب تونسي نيز در "حوزه علميه قم" و "جامعة المصطفي(ص) العالمية" در ايران تحصيل مي‏کنند.

عاشورا ؛ راز ماندگاري شيعه

يكي از نشانه‌هاي تشيع در قاره سياه، مراسم ماه محرم است كه به اشكال گوناگون در تونس و ديگر كشورهاي آفريقايي وجود دارد و از ارزش خاصي برخوردار است. در تونس از زمان تسلط فاطميان بر اين كشور، مذهب تشيع و سنت‌هاي آن از جمله مراسم سوگواري ايام عاشورا جزء آيين‌هاي ‌اجتماعي مردم قرار گرفت؛ به طوريكه عاشورا تا چندي قبل جزء تعطيلات رسمي اين كشور بود.

مردم تونس ـ شيعه و سني ـ در ايام محرم از هرگونه مراسم شادي مانند جشن عروسي و ختنه‌كنان خودداري مي‌كنند. آنها حتي در عزاداري‌هايشان در اين ماه، از خوردن غذاهاي رنگين اجتناب‌ مي‌كنند و صبح عاشورا نيز به قبرستان‌ها و مزار اموات سرمي‌زنند و معتقدند كه همه ارواح در روز عاشورا كنار قبر خود حضور پيدا مي‌كنند و منتظر ديدار بستگان زنده خود هستند.

مردم تونس شب عاشورا با آتش زدن علف‌هاي خشك و شعله‌ور كردن آنها كه به «اجيجه» شهرت دارد، گلوله‌هايي شليك مي‌كنند و بر اين اعتقادند كه اين آتش‏ها و روشنايي‏ها موجب شادماني اطفال كربلا مي‌شود. اين سنت، شبيه به شمع‌روشن كردن شيعيان ايران در شام غريبان است كه نوعي همدردي با اطفال امام حسين(ع) محسوب مي‌گردد.

آمار شيعيان تونس

مانند تمامي کشورهاي ديگر ـ مخصوصا کشورهاي پليسي و استبدادي ـ آمار دقيقي درباره تنوع اقوام، مذاهب و اقليت‏ها وجود ندارد.
اما درباره تعداد شيعيان کشور تونس (يعني کساني که هم به لحاظ عقيده، هم به لحاظ احکام و هم به لحاظ محبت، پيرو اهل‏بيت(ع) بوده و رسماً شيعه دوازده امامي هستند) دو آمار معتبر زير منتشر شده است:
1. آمار «مجمع جهاني اهل‏بيت(ع)» در سال 2008 :

مطابق اين آمار از جمعيت 10 ميليوني تونس، حدود 196.000 نفر شيعه هستند.

2. آمار انجمن دين و زندگي اجتماعي آمريکا «مؤسسه ‏PEW» در سال 2009 :

مطابق اين آمار از جمعيت 10.102.000 نفري تونس، حدود 102.000 شيعه هستند.

پراکندگي جغرافيايي شيعيان تونس

شيعيان تونس بيشتر در جنوب اين کشور و مناطقي مانند "قفصه"، "قابس"، "سوسه"، "مهديه" و نيز شهر "تونس" پايتخت اين كشور زندگي مي‌كنند و به تبع رويکردهاي مختلفي كه دارند گاه افراط و تفريط نيز در بين آنان به چشم مي‌خورد؛ اما به شكل كلي، شيعيان تونس، ذهنيتي ساده و بدون غل و غش در ارتباط با اين مذهب دارند و برخي مسائل اختلاف‌برانگيز که بين نخبگان تشيع در كشورهاي اصلي شيعه وجود دارد در اين كشور مطرح نيست.
وجود مستبصر مشهور «دكتر سيد محمد تيجاني سماوي» كه از اهالي شهر "قفصه" يكي از شهرهاي جنوبي كشور تونس است نيز علت گرايش بسياري از تونسي‌ها ـ چه در داخل اين كشور و چه در اروپا ـ به مذهب اهل‌بيت(ع) شده است.
در جولاي سال 2007 هفته‌نامه الوطن تونس ـ كه گفته مي‌شود "گرايش بعثي" دارد ـ  با چاپ مقاله اي با عنوان چگونه شيعه شدند و ... چرا؟ ضمن چاپ عكس نه نفر از شيعيان تونس مانند «تيجاني» و «مبارك بغداش» ، به مسائلي مانند تعريف شيعه، كيفيت انتشار تشيع در تونس، مشكلات شيعيان تونس و ازدواج موقت، پرداخت و تلاش نمود بين مسلمانان تونس فتنه‌انگيزي كند. اين نشريه سپس خواهان اظهار نظر مردم در ارتباط با تشيع از طريق ايميل شد؛ كه به لطف خدا اينگونه توطئه‌ها نيز به شناخت بيشتر مردم و در نتيجه گسترش اين مذهب خواهد انجاميد.
يکي از نگراني‌هاي شيعيان تونسي، فرزندان آنها و باصطلاح "نسل جديد" است. اين نگراني با وجود دو تهاجم فرهنگي كه از سوي "غرب" و "وهابيت" عليه اسلام اصيل آغاز شده است جدي‌تر نيز به نظر مي‌رسد.
اکنون و با سقوط حکومت استبدادي بن‏علي، بايد ديد که پيروان مذهب اهل‏بيت(ع) در آينده تونس چه نقشي را بازي خواهند کرد.