| تاريخ: 13 تير 1390 | تعداد بازديد: 1445 |
|
| جريان‌هاي سياسي شيعه سعودي | ||
|
شناخت جريان‌هاي سياسي شيعه در عربستان و تحولات دروني آنها به شناخت اين جامعه و تحولات انديشه سياسي آنها جهت نيل به اهداف و حقوقشان و عوامل مؤثر بر آن کمک شاياني مي‌کند.در ادامه جنبش‌هايي که شيعيان در عربستان به راه انداختند و چگونگي شکل‌گيري آنها اشاره شده است. تا پيش از انقلاب اسلامي ايران، مخالفت شيعيان با حکومت سعودي بيشتر به شکل مشارکت در جنبش‌هاي چپ‌گرا، مانند حزب غيرقانوني کمونيستي سعودي، يا جنبش‌هاي چپ‌گراي افراطي غيرقانوني ديگر، همچون حزب عمل سوسياليستي عربي در جزيره عربي انجام مي‌شد، به‌گونه‌اي که شيعيان، در جستجوي جنبشي جهان‌شمول و غير‌فرقه‌اي، که آنان را بپذيرد، با جنبش بعثي عراق يا سوريه يا جنبش‌هاي مشابه فعال در خليج فارس پيوند برقرار کردند.موضع‌گيري‌هاي سياسي اين جريانات نيز طي تاريخ، تأثير چشمگيري بر جايگاه جامعه شيعه در حکومت گذاشته است. ادامه…. در ادامه جنبش‌هايي که شيعيان در عربستان به راه انداختند و چگونگي شکل‌گيري آنها اشاره شده است. جنبش مبلغان طلايه‌دار در قطيف در دهه ۱۳۹۰ق (۱۹۷۰م) در کويت جنبش مبلغان طلايه‌دار با حمايت آيت‌الله محمد شيرازي و متأثر از انديشه‌هاي وي و به رياست محمدتقي مدرسي، که پايگاه آن مدرسة رسول‌الاعظم بود، کار خود را آغاز کرد. مکتب فکري شيرازي درکل تفسير جديدي از اعتقادات فقه و تاريخ اسلام ارائه مي‌کرد. افزون بر فعاليت‌هاي نمايندگان جنبش مبلغان طلايه‌دار در قطيف، در دهة ۱۳۹۰ گروهي از فعالان عضو جنبش، که رهبري آن را شيخ الصفار و شيخ توفيق السيف برعهده داشت، فعاليت‌هاي خود را در قطيف آغاز کردند. آنها در مباحث خود، موقعيت سياسي امت اسلامي، نقد سير‌مذهبي سنتي در ميان شيعيان و اهميت تحول روشنفکري در جهان اسلام را بازگو مي‌کردند. افزون بر اين فعاليت‌ها آنها به پخش کتاب، نشريه و نوارهاي صوتي آيت‌الله شيرازي اقدام مي‌نمودند. سرانجام فعاليت‌هاي اعضاي جنبش، که با هدف آگاه ساختن شيعيان از وضعيت اجتماعي، اقتصادي و مذهبي جامعه و ترغيب آنها در نقد انفعالات در عرصة دين و سياست انجام مي‌شد، زمينة جنبشي سازمان‌يافته را فراهم کرد. سازمان انقلاب اسلامي اين سازمان نيز که به تأثير از عقايد سيد محمد شيرازي تأسيس شد به جاي حمايت از خشونت، خواستار تعليم و آگاهي‌دادن به توده‌ها بود. شاخة سعودي اين سازمان فعاليت خود را در سال ۱۳۹۵ق (۱۹۷۵م) علني کرد. رهبران سازمان به سهم جوانان و زنان اعتقاد خاصي داشتند. سازمان بيشتر افرادي از طبقة متوسط و پايين جامعه را به سوي خود جذب کرد و گستره عضويت خود را فقط به عربستان محدود نکرد. با الهام از پيروزي نهضت امام خميني(ره) و تعاليم نظريه‌پردازان جنبش مبلغان طلايه دار، رهبران سازمان موفق شدند حمايت‌هاي مردمي را کسب کنند و خشم و نارضايتي شيعيان را عليه رژيم هدايت کنند. چند ماه پيش از انتفاضة منطقه شرقي، الصفار حرکت اصلاح شيعي را سازماني براي انقلاب اسلامي در شبه جزيره (منظم الثوره الاسلاميه في جزيره العرب) ناميد. مهم‌ترين تحولي که پس از انتفاضه روي داد ظهور سازمان انقلاب اسلامي در محرم ۱۴۰۰ق (دسامبر ۱۹۷۹م) بود که فصلي نوين را در روابط ميان شيعيان و حکومت رقم زد. در سال ۱۴۰۸ق (۱۹۸۷م) کميتة مرکزي جنبش تصميم گرفت تا پس از صدور فرمان عفو عمومي به‌وسيلهپادشاه عربستان، بتدريج به کاهش تنش با رژيم سعودي اقدام کند. بدين ترتيب سازمان از يک گزينة افراطي و تهاجمي به ديدگاهي متعادل و مدرن تغيير جهت داد و علل آن نيز افزون بر پايان يافتن جنگ اول خليج فارس، اين بود که رهبران سازمان از پيام‌ها و تاکتيک‌هاي تهاجمي خسته شده و دريافته بودند که براساس واقعيت جمعيتي _ شيعيان نمي‌توانند انقلابي موفق را به راه اندازند و افزون بر آن الگوگيري از نمونة ايران نيز با واقعيت جامعة شيعي عربستان تناسب چنداني ندارد و با خشونت نمي‌توان به سازش بر سر مسائل مذهبي و سياسي و اجتماعي رسيد. به گفتة شيخ حسن الصفار، که از رهبران اين حرکت بود، آنها بعد از قيام حج توسط ايرانيان در سال ۱۴۰۸ق، به اين جهت که به ابزاري در درگيري‌ها تبديل نشوند و جانب‌دار حکومت ايران عليه دولت سعودي نگردند، تصميم گرفتند از ايران خارج شوند. در اوايل سال۱۴۱۲ق (۱۹۹۱م) سازمان انقلاب اسلامي براي حذف لحن انقلابي و مذهبي‌اش به “الحرکه الاصلاحيه ” تغيير نام داد. حرکت اصلاحيه همان‌گونه که ذکر شد، سازمان انقلاب اسلامي در اوايل سال(۱۹۹۱م) به “الحرکه الاصلاحيه ” تغيير نام داد و اعلام کرد که خود را جنبشي وطن‌پرست مي‌داند. اعضاي جنبش، فعاليت رسانه‌اي بارزي را در لندن و واشنگتن سامان دادند و کتاب‌ها و نشرياتي منتشر کردند. افزون بر اين آنها کميتة بين‌المللي حقوق بشر را تأسيس، و با سازمان عفو بين‌المللي ارتباط برقرار کردند. سرانجام دولت سعودي به چند دليل، که از جملة آنها تحولات ايدئولوژيکي جنبش اصلاحيه از حالتي انقلابي به اصلاحي بود، حاضر شد با نمايندگان جنبش گفت‌وگو و مذاکره کند. خواسته‌هايي که جنبش از دولت مطالبه کرد عبارت بودند از: ۱٫ به رسميت شناختن مذهب تشيع در کنار مذاهب اهل سنت؛ ۲٫ اجازه دادن به شيعيان براي بازسازي مرقد ائمة بقيع(ع) و ساخت مساجد؛ ۳٫ آموزش ديني شيعي در مناطق شيعه‌نشين؛ ۴٫ اجازة انتشار مجلات و جرايد شيعي؛ ۵٫ تأسيس دادگاه مستقل شيعي براي رسيدگي به دعاوي آنان براساس مذهب جعفري و… . در سال۱۴۱۴ق (سپتامبر ۱۹۹۳م) هيئتي از جنبش اصلاحيه شامل توفيق السيف، جعفر الشايب، صديق الجبران و عيسي مزعل وارد جده شدند و با ملک فهد ديدار کردند. در پي گفت‌وگوها عکس‌العمل اعضاي دولت به بسياري از خواسته‌ها مثبت بود و قول‌هايي مبني بر آزادي زندانيان سياسي و رفع ممنوعيت ورود و خروج شيعيان به کشور داده شد. در ميان اعضاي اين جنبش نسبت به عملکرد دولت ديدگاه ها و مواضع گوناگوني وجود داشت. عده اي بر بازگشت به کشور و فشار از داخل به کشور دم مي زدند، درحالي‌که عده اي ديگر، که اکثريت اعضاي کميتة مرکزي جنبش بودند، استدلال مي‌کردند که بازگشت به کشور به خودي خود کافي نيست و جنبش براي فشار آوردن بر دولت براي سرعت بخشيدن به خواسته هاي بنيادين جامعهشيعيان کشور را ترک کرده است. با‌اين‌حال پس از فرمان عفو عمومي در سال۱۴۱۴ق (۱۹۹۳م) بيشتر اعضاي جنبش به کشور بازگشتند و از راه گفت‌وگو کوشيدند مطالبات و خواسته‌هاي شيعيان را پيگيري کنند. اين جنبش اصلاح‌طلب اسلامي شيعي، که بارزترين جنبش شيعي است، با مصالحه و تسامح در برابر نظام، تأکيد بر تحکيم موقعيت شهروندي شيعه در حکومت و مبارزه صلح‌آميز و سياسي با هدف دستيابي به حقوق خود همانند شهروندان ديگر و مشارکت در ايجاد دموکراسي و اصلاح در کشور شناخته مي‌شود. کانديداهاي غيررسمي اين شبکه در انتخابات شوراي شهر در سال ۱۴۲۶ق (۲۰۰۵ م) در شهرهاي شيعه‌نشين تقريباً همة آرا را به دست آوردند. حزب‌الله عربستان از سازمان‌هاي شيعي ديگر در عربستان مي‌توان به جمعيت حزب‌الله حجاز اشاره کرد که در منطقه به انصار خط امام خميني(س) معروف است. اين گروه در سال ۱۴۰۷ق (۱۹۸۷م) به دست تني چند از روحانيان مشهور، از جمله شيخ هاشم الشکوس، شيخ عبدالرحمن الجُبيل و عبدالجليل الما، تأسيس شد. حزب‌الله نسبت به مذاکرات با دولت سعودي مخالفت شديدي نشان داد و تأکيد کرد که باورهاي اصلي حزب در وهله اول آن است که حکومت سعودي نمايندة همة جمعيت عربستان نيست؛ دوم، اين حکومت واجد شرايط حکومت بر اين کشور نيست؛ سوم دولت سعودي فاسد و دروغگوست و چهارم اينکه کل جمعيت عربستان، به‌ويژه شيعيان، بايد با يکديگر همکاري، و روابط خود را تقويت کنند و هوشيارانه برنامه‌هاي رژيم را زير نظر بگيرند. به اعتقاد گروه حزب‌الله حکومت به تعهداتش پايبند نخواهد بود و پيش از آنکه مخالفان از فشار خود بکاهند دولت بايد حسن نيت خود را اثبات کند. سنت‌گرايان اين گروه کوچک ترين گروه بندي سياسي اسلامي شيعيان عربستان است. آنها متشکل از تعداد معدودي از روحانيان مستقل هستند که فاقد هرگونه سازمان دهي اصولي‌اند. جناح محافظه کار درواقع مجموعه اي از فتاواي مذهبي صادر شده از سوي سيدابوالقاسم خويي، مرجع عالي‌قدر شيعه در نجف، را دستاويز خود قرار داده بودند، اينها معتقدند که جامعة شيعي در کل بايد از سياست ملي دوري کند و فقط بر امور جامعة شيعي متمرکز گردد. يکي از اين روحانيان معترض شيخ نمر النمر، امام مسجدي در روستاي عواميه در شمال قطيف، است. شيعيان ليبرال شيعيان ليبرال سکولار، به همان ميزان همتايان سني خود، اقليتي تقريباً کوچک در جامعة شيعي هستند. گرچه از ميان آنها برخي همچون نبيل الخنيزي توجه‌هاي ملي و بين‌المللي را به خود جلب کرده‌اند، به‌طور کلي از نفوذ حاشيه‌اي برخوردارند. منابع ابراهيم فؤاد. شيعيان عربستان، ترجمة سليمه دارمي و فيروزه ميررضوي، تهران مؤسسه فرهنگي مطالعات و تحقيقات بين‌المللي ابرار معاصر، ۱۳۸۶٫ بحراني، علي بن حسن. انوار البدرين في تراجم علما القطيف و الاحساء و البحرين، بيروت: دارالاعلمي، ۱۴۱۴٫ الصفار، حسن. المذهب الوطن، بيروت: المؤسسه العربيه للدراسات و النشر، ۲۰۰۶٫ crisis group, Middle East Report, 2005, N45 ۱٫ به رسميت شناختن مذهب تشيع در کنار مذاهب اهل سنت؛ ۲٫ اجازه دادن به شيعيان براي بازسازي مرقد ائمة بقيع(ع) و ساخت مساجد؛ ۳٫ آموزش ديني شيعي در مناطق شيعه‌نشين؛ ۴٫ اجازة انتشار مجلات و جرايد شيعي؛ ۵٫ تأسيس دادگاه مستقل شيعي براي رسيدگي به دعاوي آنان براساس مذهب جعفري و… . در سال۱۴۱۴ق (سپتامبر ۱۹۹۳م) هيئتي از جنبش اصلاحيه شامل توفيق السيف، جعفر الشايب، صديق الجبران و عيسي مزعل وارد جده شدند و با ملک فهد ديدار کردند. ماهنامه زمانه/نويسنده: رضا صفري/ | ||