به گزارش خبرگزاري اهل‌بيت(ع) ـ ابنا ـ عوامل شکل‌گيري جريانات سلفي در آفريقا را به طور کلي مي‌توان به علل و زمينه‌هاي داخلي و خارجي تقسيم بندي کرد: در بعد داخلي، فقر و بيکاري، عقب ماندگي و نابرابري‌هاي اجتماعي، عدم توسعه يافتگي سياسي و ناپايداري دولت‌ها، قاره آفريقا را مستعد شکل گيري و فعاليت گروه‌هاي مختلف افراطي کرده است.
اين موضوع در کنار ظهور شبه نظاميان، چالش‌هاي جديدي را در برابر نظام کشورهاي آفريقايي پديد آورده است. علاوه بر آن، اصول و مؤلفه‌هاي ايدئولوژيک برخي گروه‌هاي بومي به عنوان يکي از دلايل افزايش ستيزه جويي در آفريقا مطرح بوده و گروه‌هاي شبه نظامي تلاش مي‌کنند از اين طريق به اهداف خود دست يابند.
اين گروه‌ها بر تعريف هويت خود بر مبناي قرائتي خاص و البته افراط گرايانه و گزينشي از مذهب تأکيد دارند. از اين رو ستيزه جويي سلفي در آفريقا را مي‌توان به عنوان بخشي از يک جريان ايدئولوژيک گسترده‌تر جهاني مبتني بر انديشه‌هاي افراط گرايانه و پيکار جويانه جستجو کرد.
از طرفي ديگر در عرصه خارجي نيز مداخلات رژيم صهيونيستي و قدرت‌هاي بزرگ غربي در ظهور و بروز جريانات سلفي تکفيري نقش محوري داشته‌اند.
گروه‌هاي تندرو و سلفي وسيله براي توجيه و مشروعيت بخشيدن به اقدامات غرب و آمريکا در آفريقا که سرشار از ثروت‌هاي کلان خدادادي و منابع خام است به شمار مي‌روند. از سوي ديگر، آنها از تمام ظرفيت‌هاي موجود براي گسترش موج اسلام هراسي در دنيا بهره مي‌برند.
بر اين اساس تأسيس اين چنين گروه‌هايي نه تنها در کوتاه مدت زمينه ساز تأمين منافع آمريکا و ديگر دولت‌هاي غربي را فراهم مي‌آورد، بلکه با پايان يافتن رسالت آنها، بسترهاي مورد نياز براي مانور نمايش اسلام هراسي غرب در افکار عمومي دنيا و همچنين مداخله در مناطق مختلف را مهيا مي‌کند.
* مهمترين گروه‌هاي افراطي و تکفيري آفريقا و باورهاي آنان
گروه بوکوحرام در حال حاضر يکي از مخوف‌ترين گروه‌هاي تکفيري آفريقا است. اعلام موجوديت بوکوحرام به سال 2002 توسط فردي سلفي مسلک به نام "محمد يوسف" و در استان بسيار فقير بورنو(در شمال نيجريه) که از هر 10 نفر آن 8 نفر بي سواد بوده و سه چهارم جمعيت آن زير خط فقرند، باز مي‌گردد. او حتي کروي بودن زمين را باور نداشت.
بوکوحرام در اصل خواستار تعطيلي تمامي مدارس نوين و اجراي قانون شريعت در تمامي ۳۶ ايالت نيجريه است. اعضاي اين گروه هرگونه آموزش به سبک غربي، مدارس غربي، لباس‌هاي غربي، آداب و رسوم غربي و حتي استفاده از کلاه ايمني توسط موتورسواران را ممنوع و سيستم بانکي و مالياتي را هم حرام مي‌داند.
اعضاي اوليه اين گروه را شماري از دانش آموزان و دانشجويان ترک تحصيلکرده تشکيل مي‌دادند و ارتباط اين گروه با هلال طالبان (طالبان در منطقه افغانستان و..) واضح و مبرهن است از اين رو به "طالبان نيجريه" معروف مي‌باشد. محمد يوسف رهبر اين جماعت در جريان اعتراضاتي در سال 2009 به همراه صدها نفر از طرفدارانش قتل‌عام شدند. با کشته شدن محمد يوسف، فرد ديگري به نام«ابوبکر شيکاو» رهبري اين گروه را بر عهده گرفت.
او فرد تحصيل کرده‌اي است که تحت نظارت يک عالم ديني درس خوانده و پس از آن براي ادامه مطالعات مذهبي، به دانشکده مطالعات حقوقي - اسلامي «بورنو» رفته است. به همين دليل است که او را به نام «دارالتوحيد» نيز مي‌شناسند که به معني «متخصص در يگانگي خداوند» است! ابوبکر شيکاو به زبان هوسه، فولاني، کنوري( زبان‌هاي کشورهاي آفريقايي چون نيجر، کنگو، چاد و ..) و عربي به رواني تکلم مي‌کند، اما به انگليسي حرف نمي‌زند. درواقع، او گروهي را رهبري مي‌کند که هر چيزغربي را نفي مي‌کند.
حمايت‌هاي مالي و اطلاعاتي برخي کشورهاي ثروتمند عرب از جمله سعودي‌ها از بوکو حرام، اين گروه را بيش از پيش تقويت کرده است. با وجود نظر قطعي سازمان‌هاي حقوق بشري و امنيتي جهان مبني بر تروريست بودن گروهک بوکوحرام، اين گروهک در قطر صاحب دفتر نمايندگي رسمي است!
بوکوحرامي‌ها از سال ۲۰۱۰ تاکنون عمليات کشتار غيرنظاميان را در نيجريه با شدت پي گرفته‌اند؛ صدها راننده خودروهاي سنگين و کاميون را در جاده‌هاي شمال نيجريه سربريدند. در سپتامبر سال ۲۰۱۳، ده‌ها دانش‌آموز را در حالي که خواب بودند در دانشکده کشاورزي ايالت «يوب» قتل عام کردند، سپس در آوريل ۲۰۱۴ با بمب گذاري در يک ايستگاه اتوبوس، صدها شهروند نيجريه‌اي را کشته و مجروح کردند و در همين سال در روستاي «گامبورو» در شمال شرق نيجريه، بعد از آتش زدن خانه‌ها و انبار کالاي آن، 200 تن را به قتل رساندند.
بسياري از کشورها نام اين گروه را در ليست تروريستي خود قرار دادند اما در ميان تعجب همگان اين گروه هنوز در ليست سياه واشنگتن قرار نگرفته است. هرچند که به‌تازگي و پس از آدم‌ربايي جديد، وزارت امور خارجه آمريکا اعلام کرده که کاخ سفيد در حال بررسي اين موضوع است و به‌زودي اين گروه را در ليست گروه‌هاي تروريستي قرار خواهد داد.
«الشباب» از ديگر گروه‌هاي تکفيري در شرق آفريقا است که در اصل شاخه جوانان دولت اتحاديه دادگاه‌ها بود که در سال 2006 ميلادي با هدف ايجاد يک کشور بنيادگراي مسلمان به وجود آمد و ريشه‌هاي فکري خود را از وهابيت عربستان گرفته است.
بخشي از نيروهاي الشباب را خارجيان تشکيل مي‌دهند. الشباب در سال 2011 ميلادي تا پيش از حمله نيروهاي سازمان ملل به همراه نيروهاي آفريقايي، کنترل بخش‌هايي در مرکز و جنوب اين کشور را نيز در اختيار داشت. پس از آن نيروهاي سازمان ملل با همراهي نيروهايي از کنيا و اوگاندا به مرکز قدرت الشباب در سومالي حمله کرده و اين گروه را عقب راندند. در سال 2012 الشباب و القاعده با يکديگر متحد شدند و "مختار ابوزبير" رهبر الشباب اعلام کرد که در عمليات‌هاي بين‌المللي القاعده شرکت مي‌کند.
جداي از اين گروه‌هاي افراطي مسلمان بايد از افراطي‌هاي مسيحي هم نام برد. «آنتي بالاکا» در آفريقاي مرکزي از گروه‌هاي افراطي فعال در آفريقا است که مجموعه‌اي متشکل از شبه نظاميان مسيحي افراطي با نام "آنتي بالاکا" مي‌باشد.
اين گروه تروريستي با حمايت برخي کشورها، از هيچ اقدام غيرانساني براي قتل عام مسلمانان و تخريب مساجد آنان در آفريقاي مرکزي دريغ نمي‌کند، بطوري که تا امروز در اثر اقدامات جنايتکارانه آنتي بالاکاها بيش از 200 کودک جان خود را از دست داده‌اند. اين در حاليست که علاوه بر نيروهاي بين المللي حاضر در آفريقاي مرکزي، هزاران نيروي نظامي فرانسوي مستقر نيز در مقابل اين نسل کشي سکوت کرده‌اند.
* نتايج عملکرد گروه‌هاي افراطي و تکفيري در آفريقا
عملکرد جريان تکفيري، دستمايه مناسبي براي دولت‌هاي استکباري و صهيونيسم بين الملل است تا چهره اسلام را مخدوش و آن را به عنوان ديني خشن به افکار عمومي جهان معرفي کنند. جريان تکفيري با عملکرد خود، هر روز درحال تضعيف امت اسلامي است و موانع موجود بر سر راه سلطه‌گري قدرت‌هاي استکباري در جهان اسلام را يکي بعد از ديگري از ميان برمي‌دارد.
از سوي ديگر، تفکر سلفي‌گري، همواره چشم‌انداز مبهمي از سياست و قدرت سياسي ارائه کرده و گروه‌هاي شبه نظامي به کمک همين ابهام در تعريف مفاهيم و ترسيم شرايط ايده‌آل، به تهييج نيروهاي خود به ويژه جوانان براي تشکيل حکومت بنيادگرايانه پرداخته‌اند و عموماً از ميان گروه‌هاي فقير و جوانان ناراضي کشورهاي آفريقايي که در جست و جوي مدل نويني از حکومت داري براي رفع مشکلات موجود هستند، نيرو جذب کرده و آنها را سازماندهي و در راستاي اهداف خود به کار مي‌گيرند.
در خصوص اين گروه‌ها يک واقعيت وجود دارد و آن نقش تاريخي دو تفکر وهابيت و آموزه‌هاي ابن تيميه (از علماي مذهب حنبلي در قرن 8 که شکل‌گيري وهابيت از آن متاثر بود) در شکل گيري اين گروه‌هاست و اکثر اين گروه‌ها اعم از جريان‌هايي که در عراق، سوريه، مصر، ليبي، يمن، افغانستان و نيز کشورهاي آفريقايي تحت عنوان گروه‌هاي اسلامي فعاليت دارند، به جريان اصلي القاعده مرتبط هستند.
پيدايش چنين گروه‌هايي نشان مي‌دهد که انديشه سلفي‌گري از يک طرف بر خلاف آيات مصرح قرآن کريم ميان اهل کتاب و مشرکين تفاوتي نمي‌بيند، از سوي ديگر با توسعه دادن مفهوم شرک، شيعيان را هم به ناروا مشرک مي‌پندارد و نتيجه اين مي‌شود که با کوتاه بيني جايگاهي براي اخوت و برادري ايماني باقي نمي‌گذارند.
* راهکارهاي مقابله با اين گروه‌ها
بطور کلي، بايد گفت که گروه‌هاي تکفيري تاثير خطرناک و غير قابل کتمان بر باورهاي نسل امروز مسلمان و افکار عمومي جهان مي‌گذارند و اکنون چهره‌اي خشن، بدوي و تمدن گريز از دين اسلام را به نمايش گذاشته‌اند. متاسفانه رشد فزاينده چنين گروه‌هايي تحت عنوان اسلام طي دهه‌هاي اخير همواره دنبال شده است. انجام اصلاحات ساختاري در حوزه‌هاي اقتصادي، سياسي و اجتماعي در بلند مدت يکي از راهکارهاي عميق و پايدارتر براي مهار تروريسم و افراط گرايي است.
همچنين رفع فقر، بسترسازي مناسب براي رسيدن به توسعه پايدار، برقراري تعاملات محلي بين سران گروه‌هاي درگير و حکومت‌ها، پاسخگويي به اولويت‌هاي مشارکت محلي و نيز از بين بردن نارضايتي‌هاي قومي و مذهبي مي‌تواند ابزارهاي مؤثر ديگري براي اقدامات خشونت‌آميز باشد.
افزون بر اين‌ها راهکار مؤثر ديگر، بهره‌گيري از توانايي‌هاي گروه‌هاي اسلام‌گراي ميانه‌رو است تا با استفاده از ظرفيت‌هاي تاريخي و اشتراک‌هاي فرهنگي خود بتوانند به ايجاد، پيشبرد و تثبيت روند صلح در اين منطقه کمک کنند. متاسفانه مجامع جهاني تاکنون اقدام موثري را براي مقابله با جنايت‌هاي تکفيري‌ها در دنيا انجام نداده‌اند و سازمان ملل در اين راستا کوتاهي بسياري داشته که پذيرفتني نيست، اما آنچه که در حال حاضر از اهميت بسزايي برخوردار است، رويکرد کشورهاي اسلامي براي مقابله با تکفيري‌هاست.
در اين راستا مسئوليتي سنگين بر عهده مراجع و علماي ديني است که با اين تفکرات افراطي مقابله کنند و انديشمندان جهان اسلام بايد در قالب نشست‌هاي گوناگون راهکارهاي موثر براي جلوگيري از اقدامات ضد بشري تکفيري‌ها در کشورهاي اسلامي را بررسي کنند.