بسم اللّه الرحمن الرحيم

در آن روزگار ، زمينيان ، ملتهاى پراكندهاى بودند ، با گرايشهاى ناهمسو و روشهاى پراكنده ، در سويى ، كسانى مىزيستند كه براى شناخت خدا به قياس آويخته بودند و در ديگر سو ، قومى زندگى مىكردند كه در نام خدا به دام الحاد فرو افتاده بودند و گروهى نيز بت پرستى را پيشه خود ساخته بودند... فرهنگ آفتاب ، ج2 ، ص 776.» آرى خداوند پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) را در چنين اوضاعى بر انگيخت ، امّا هدايت مردمانى كه عمرى در كفر و زبونى سپرى كرده بودند ، كارى بس دشوار بود ، پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) با ارادهاى پولادين از جانب حق آمده بود و مىخواست اين مردمان را از گمراهى به راه هدايت سوق دهد ، پس زمزمه حق را بر جزيرة العرب جارى ساخت . اما در آن اوضاع كه شعلههاى فساد زبانه مىكشيد ، كسى آمادگى پذيرش چنين دعوتى را نداشت ، مگر كسى كه دل و جانى صاف و بى آلايش داشته باشد و در اين ميان نخستين كسى كه داراى چنين اوصافى بود ، كسى جز على نبود .
آرى على زمزمه حق را شنيد و با دل و جان به نداى پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) خدا لبيك گفت و چنين افتخارى را در طول تاريخ براى خويش ثبت كرد. . . . و نام زيباى «نخستين يار» را به خود آراست .
 چند نكته :
1 - آنچه كه زمينه ساز نگارش اين پژوهش بوده فراخوانى است كه از طرف واحد تحقيقات مدرسه علميه شهيدين در سال اميرالمؤمنين 80 در همايشى با نام « على ( عليه السلام ) امام قرنها» برگزار و در اين همايش حايز رتبه ممتاز شد .

2 - اصل نگارش اين نوشتار بر اساس منابع و معيارهاى اهل سنت صورت گرفته است .

3 - در نقد و بررسى راويان حديث تمام ناقدان بنام و معتبر اهل سنت مىباشند و گاه نظرات علماى شيعه نيز ذكر شده است .

4 - موضوع اين پژوهش بررسى و شناخت نخستين يار پيامبر بوده و آنچه كه در كتب اهل سنت به عنوان نخستين يار مطرح و مشهور بوده مىباشد .

5 - سير اين پژوهش به ترتيب بررسى تقدّم اسلام ابوبكر ، زيد بن حارثه و اثبات تقدّم اسلام امام على مىباشد .

6- اين نوشتار از يك پيشگفتار ، سه فصل و خاتمه تشكيل شده است . در پايان بر خود لازم مىدانم از حضرت آيت الله معرفت ، و حجج اسلام ، شيخ محمد على انصارى ، غلامرضا كاردان و پدر گراميم حاج شيخ نجم الدين طبسى ، كه با نقطه نظرات خود اين حقير را يارى كرده تشكر و كمال امتنان را دارم . از خداوند متعال توفيقات روز افزون و آشنايى با سيره و فضايل اهل بيت راخواستاريم .

محمد محسن طبسى
مدرسه شهيدين ( ره ) حوزه علميه قم

 


 

 

 
 
 
 

 


 

نكتهاى كه قابل ذكر است اين است كه آنچه كه در كتب تاريخى به عنوان اقوال مشهور آمده از اين قرار است :

1- تقدّم اسلام ابوبكر

2- تقدّم اسلام زيد بن حارثه

3- تقدّم اسلام امام على

سه قول شاذ ديگر نيز در اين باره وارد شده است :

1- تقدّم اسلام ورقة بن نوفل ديّار بكرى ، تاريخ الخُمَيْس ، ج1 ، ص 286 ، جلال الدين سيوطى ، تدريب الراوى ص 387 . اشكال اين قول اين است كه ورقه نصرانى بوده و طبق قول برخى از مورخين تا آخر عمر خويش نصرانى باقى ماند . ر . ك يوسفى غروى ، موسوعة التاريخ الاسلامى ج1 ، ص 218 و 129 .  2- تقدّم اسلام خباب بن الارت 3- تقدّم اسلام بلال بن حمامة على بن حسين مسعودى ، التنبيه و الاشراف ، ص 199 . مسعودى نيز اين دو قول را به عنوان دو قول شاذ و بى اعتبار مطرح مىكند .  در اين نوشتار اقوال مشهور مبناى بررسى اين پژوهش قرار گرفته است .

ابن عبد ربه اندلسى ( 327هق ) قايل به تقدّم اسلام ابوبكر مىباشد . عقد الفريد ، ج3 ص240 و ج4 ص 265 . با توجه به سخنان متعارض ابن جوزى و ابن حجر و غيره . . . اهل سنت براى رفع اين تعارض قايل به جمع بين روايات شدهاند بدين صورت كه نخستين زن مسلمان حضرت خديجه و از بردگان نخستين مسلمان زيد بن حارثه بوده و . . . كه در خاتمه ( بررسى شبهات ) بدان اشاره خواهد شد .  ابن جوزى ( 597هق ) مىگويد ، محمد بن منكدر ، ربيعة بن ابى عبدالرحمن و صالح بن كيسان ، سعد بن ابراهيم و عثمان بن محمد اخنسى ، هيچ شكى در تقدّم اسلام ابوبكر ندارند . صفة الصفوة ، ج 1 ص 101 . ! اين عده تقدّم اسلام ابوبكر را به حسان بن ثابت و عبداللَّه بن عباس و امام على ( عليه السلام ) نسبت مىدهند !

ابن جوزى با اينكه امام على را نخستين مسلمان معرفى كرده ، در جاى ديگر مىگويد : اول مسلمان ابوبكر است ! كشف المشكل من حديث الصحيحين ، ج 1 ص 11؛ ابن جوزى در جاى ديگر امام على ( عليه السلام ) را پيشگام وحى مىشمارد . . با اينكه ابن حجر عسقلانى ( 852هق ) نيز نخستين مسلمان را حضرت على معرفى كرده ولى در اينجا ادعاى اجماع كرده و مىگويد :

اجماع بر تقدّم اسلام ابوبكر ( در ميان مردان ) مىباشد ! فتح البارى ، ج 7 ص 207 .  صفدى ( 764هق ) مىگويد :

اولين كسى كه بعد از حضرت خديجه ايمان آورده ابوبكر بود . . الوافى بالوفيات ، ج 1 ص 58 .  بيان نصوص و روايات 1 ) طبرى مىگويد : حدثنا سهل بن موسى الرازى قال : حدثنا عبدالله بن مغراء ، عن مجالد عن الشعبى ، قال :

قلت لابن عباس من اول الناس اسلاماً؟

قال : اما سمعت قول حسان بن ثابت :

اذا تذكّرت شجواً من اخى ثقة *** فاذكر اخاك ابابكر بما فعلا خير البرية اتقاها و أعدلها *** بعد النبى و اوفاها بما حملا الثانى التالى المحمود مشهد *** و اول الناس منهم صدّق الرُّسلا . مستدرك حاكم نيشابورى ، ج3 ، ص64 و تاريخ الامم و الملوك ، ج1 ، ص539 ، صفة الصفوة ج1 ، ص 101 ، المنتظم ج3 ، ص 635 .  2 ) طبرى مىگويد حدثنى سعيد بن عنبسة الرازى قال :

«حدثنا الهيثم بن عدى عن مجالد عن الشعبى عن ابن عباس نحوه» 3 ) طبرى نقل مىكند حدثنا ابن حُمَيد قال : «حدثنا يحيى بن واضح قال حدثنا الهيثم بن عدى عن مجالد عن الشعبى عن ابن عباس نحوه» . تاريخ الامم و الملوك ، ج1 ، ص539 و 540 .  4 ) ابن عساكر مىگويد :

«حدثنا اسحاق بن عبد الله الكوفى و ثنا الحسين بن منصور الدباغ ثنا بهلول بن عبيد الله الكوفى ثنا ابو اسحاق السبيعى عن الحارث ، سمعت علياً يقول : اول من اسلم من الرجال ابوبكر و اول من صلى القبلة مع رسول الله ( صلى الله عليه و آله و سلم ) ، على ( عليه السلام ) » . تاريخ دمشق ، ابن عساكر ج42 ، ص33 ؛ همچنين ر . ك . الكامل فى ضعفاء الرجال ، ابن عدى ج2 ، ص65 ، البدايةوالنهاية ، ج3 ، ص26 .  5 ) بخارى نقل مىكند : «حدثنى هشام بن عمار ، حدثنا صدقة بن خالد حدثنا زيدبن واحد عن سبر بن عبيد الله عن عائذ الله ابى ادريس عن ابى الدرداء ، قال كنت جالساً عند النبى اذ أقْبَلَ ابوبكر آخذاً بطرف ثوبه حتى ابدى عن ركبتة . . . فقال النبى ( صلى الله عليه و آله و سلم ) : ان الله بعثنى اليكم فقلتم كذب و قال ابوبكر صدق و واسانى بنفسه و ماله فهل انتم تاركولى صاحبى مرتين فما اَوْذى بعدها ! » . صحيح بخارى ، ج2 ، صص289 و 290 ؛ التاج الجامع للاصول ، ج3 ، ص 307 و جامع الاصول فى آثار الرسول ، ج8 ، صص 594 و 593 ، حديث 6414 . 6 ) حاكم نيشابورى مىگويد : حدثنى ابوبكر محمد بن عبد الحميد ثنا محمد بن زكريا ثنا ابن عائشه حدثنى ابى عن عمّه عن ربيعة بن ابى عبد الرحمن عن سعيد بن المسيب قال :



«كان ابوبكرالصديق من النبى ( صلى الله عليه و آله و سلم ) الوزير فكان يشاوره فى جميع اموره و كان ثانيه فى الاسلام و كان ثانيه فى الغار و كان ثانيه فى العريش يوم البدر و كان ثانيه فى القبر و لم يكن رسول الله ( صلى الله عليه و آله و سلم ) يقدم عليه احداً . » . مستدرك حاكم نيشابورى ، ج3 ، ص63 .  7 ) بخارى در كتاب مناقب صحابه نقل مىكند :



«عن احمد ابن ابى الطيب عن عبد الله عن يحيى بن معين كلا هما عن اسماعيل بن مجالد عن بيان بن بشر عن برة بن عبد الرحمن عن همام عن عمار «رأيت رسول الله ( صلى الله عليه و آله و سلم ) و ما معه إلاَّ خمسة اعبدٍوامرأتان و ابوبكر . » . صحيح بخارى ، ج2 ، ص 289 ، ر . ك . دلايل النبوة ، ج2 ، صص 167 و 168 .  8 ) بيهقى مىگويد : انبأنا اسماعيل بن احمد قال انبأنا اسماعيل بن مسعدة قال انبأنا حمزة بن يوسف قال : حدثنا ابو احمد بن عدى قال حدثنا احمد بن حفص السعدى قال حدثنا اسحاق بن بشر بن مقاتل ، عن جعفر بن سعد ، عن ليث عن مجاهد ابن عباس قال :



«ذكر ابوبكر عند رسول الله ( صلى الله عليه و آله و سلم ) فقال رسول الله ( صلى الله عليه و آله و سلم ) : و من مثل ابى بكر كذّبنى الناس و صدّقنى و آمنبى و . . . » . دلائل النبوة ، ج2 ، ص176 و همچنين الغدير ، ج5 ، ص 327 ، چ قديم ، ج5 ، ص523 ، چ جديد .  9 ) طبرى مىگويد : حدثنى ابن عبد الرحيم الرقى قال : حدثنا عمرو بن ابى سلمة قال : حدثنا صدقة عن نصر بن علقمة عن اخيه ( محفوظ بن علقمة ) عن ابن عائذ عن جبير بن نفير قال :



كان ابوذر و ابن عنبسة كلاهما يقول : لقد رأيتنى ربع الاسلام و لم يسلم قبلى الاّ النبى و ابو بكر و بلال كلاهما لا يدرى متى اسلم الاخر . » . تاريخ الامم و الملوك ، ج1 ، صص539 و 540 و همچنين مستدرك الصحيحين ، ج3 ، ص 66 . 10 ) طبرى روايت مىكند : حدثنا بحر بن نصر الخولانى عن عبدالله بن وهب عن معاوية بن صالح عن ابو يحيى عن ضمرة بن حبيب و ابو طلحة عن ابو امامة الباهلى قال : حدثنى عمرو بن عبسة قال : اتيت رسول الله و هو نازل بعكاظ قلت يا رسول الله ( صلى الله عليه و آله و سلم ) من تبعك على هذا الامر؟ قال : اتبعنى عليه رجلان : حرّ و عبد ، ابوبكر و بلال قال فأسلمت عند ذلك ، قال : فلقد رأيتنى اذْ ذلك ربع الاسلام . » . تاريخ الامم و الملوك ، ج1 ، ص 540 و همچنين مستدرك الصحيحين ، ج3 ، ص 66 .  11 ) طبرى مىگويد : حدثنا ابن حُمَيْد قال حدثنا جرير عن مغيرة عن ابراهيم قال : اول من اسلم ابوبكر .



12 ) طبرى روايت مىكند از ابوكُريب :



قال حدثنا وكيع قال حدثنا شعبة عن عمرو بن مرة قال ابراهيم النخعى ابوبكر اول من اسلم» . تاريخ الامم و الملوك ، ج1 ، ص 540 و البداية و النهاية ، ج3 ، ص 27 .  13 ) طبرى مىگويد : حدثنا ابن المثنى قال : حدثنا محمد بن جعفر قال : حدثنا شعبة عن عمرو بن مرة عن ابى حمزة عن زيد بن ارقم قال : اول من اسلم مع رسول الله على ابن ابىطالب ( عليه السلام ) ، قال فذكرته للنخعى فأنكره و قال ابوبكر اول من اسلم . » . تاريخ الامم و الملوك ، ج1 ، ص 537 . همچنين ر . ك . سنن ترمذى ، ج5 ، ص 642 ؛ مسند احمد بن حنبل ، ج4 ، ص 371 ؛ جامع الاصول ، ج8 ، ص648 ، حديث 6486 ؛ مسند ابى الجعد ، ص 29 ، حديث 84 ؛ التاج الجامعالاصول ، ج3 ، ص 333 ؛ جامع المسانيد و السنن ، ابن كثير ، ج4 ، ص 405 ، حديث 2771 و ص 405 حديث 2773 و ص 406 حديث 2774 .  

. نقد و بررسى

لازم به ذكر است كه اين نقد و بررسى از حيث سند مىباشد و گاه از نظر دلالت نيز بررسى خواهد شد . بررسى سند حديث اول كسانى كه قايل به تقدّم اسلام ابوبكر مىباشند بيشتر به حديث ابن عباس و روايتى كه به امام على ( عليه السلام ) منسوب است ، تمسك مىجويند . در سند روايتى كه منسوب به ابن عباس مىباشد ، دو شخصيت مىباشد كه نزد علماى عامه ضعيف مىباشند : الف ) مجالد بن سعيد بن عمير ، ب ) عبد الرحمن بن مغراء . مجالد بن سعيد بن عمير . مجالد بن سعيد بن همدانى كه به ابو عمرو الكوفى معروف است و از صغار طبقه ششم رواة مىباشد ، وفات 44 هجرى . تقريب التهذيب ، ج2 ، ص229 .  احمد بن حنبل . ذهبى درباره وى مىگويد : «هو الامام حقاً و شيخ الاسلام صدقاً . . . احد الاوعية الاعلام . . . .» سيراعلام النبلاء ، ج11 ، ص179 . از علماى شيعه : علامه نمازى به نقل از مناقب ابن شهر اشوب مىگويد : احمد ، يكى از علماى عامه مىباشد و از اولاد ذوالثدية ( رئيس خوارج ) مىباشد كه به دست امام على كشته شد و همين امر باعث دشمنى احمد بن حنبل با امام على مىباشد . مستدركات علم الرجال ، ج1 ، ص306 . مىگويد :



مجالد بن سعيد كسى است كه هر چه را بشنود بدون تأمل و دقت آن را بازگو مىكند ، پس حديث وى ارزشى ندارد . . قال احمد : يرفع كثيراً مما لا يرفع الناس و ليس بشىء ، ميزانالاعتدال ، ج3 ، ص 438 ؛ سيراعلامالنبلاء ، ج6 ، ص286 .  كلام احمد بن حنبل درباره مجالد اشاره به بى مبالاتى وى در نقل حديث دارد .



بخارى ابن خلّكان درباره وى مىگويد : « . . . الامام فى علم الحديث صاحب الجامع الصحيح و التاريخ» وفيات الاعيان ، ج4 ، ص188 . محقق تسترى درباره وى مىگويد : «بخارى يكى از صاحبان صحاح ستّه مىباشد كه همراه مسلم معروف است و اين دو ناصبى هستند چرا كه علاوه بر صحت روايت طير ، از تواتر نيز برخوردار است ، اين دو روايت را نقل نكردهاند و حال آنكه روايات جعلى ابو هريره و عمرو بن عاص در فضل معاويه در كتب اين دو مشاهده مىشود . قاموس الرجال ، ج9 ، ص110 . مىگويد :



يحيى بن سعيد . ذهبى درباره وى مىگويد : «الامام الكبير ، اميرالمؤمنين فى الحديث . . . » سير اعلامالنبلاء ، ج9 ، ص175 . مجالد را ضعيف مىشمارد . . قال البخارى : كان يحيى بن سعيد ضعفه . ميزان الاعتدال ، ج3 ، ص438 . سير اعلام النبلاء ، ج6 ، ص286 .  نسائى نيز مىگويد . ذهبى درباره او مىگويد : «الامام الحافظ الثبت ، الشيخ الاسلام ، ناقد الحديث . . . » سير اعلامالنبلاء ، ج14 ، ص125 . ابن خلّكان درباره مذهب وى مىگويد : «و كان يتشيع» وفيات الاعيان ، ج1 ، ص77 . : مجالد قوى نمىباشد . . قال النسائى : مجالد ليس بالقوى ، ميزانالاعتدال ، ج3 ، ص438 ؛ سيراعلامالنبلاء ، ج6 ، ص286 ، الضعفاءوالمتروكين ، ص48 . يحيى بن معين مىگويد . ذهبى درباره وى مىگويد : «الامام الحافظ الجهبذ . شيخ المحدثين . . . احدالاعلام . .» سيراعلامالنبلاء ، ج11 ، صص71 و 72 ؛ ابن خلّكان نيز مىگويد : «كان اماماً عالماً حافظاً متقناً . » وفيات الاعيان ، ج6 ، ص139 . : احاديث مجالد قابل احتجاج و استناد نيست . . قال ابن معين لا يحتج به ، ميزان الاعتدال ، ج3 ، ص438 .  ابن نديم نيز مىآورد . ذهبى و ديگران وى را توثيق كردهاند با اينكه شيعه بودن وى معروف بوده ! مقدمه فهرست ص3 . : مجالد يكى از راويان اخبار است اما محدثين او را ضعيف مىشمارند . . قال ابن نديم : و كان راوية للاخبار و قد سمع الحديث و كان ضعيفاً عند المحدثين ، الفهرست ، ص133 .  دار قطنى مىگويد . ذهبى مىگويد : «الامام الحافظ المجود ، شيخ الاسلام ، علم الجهابذة . . . » سيراعلامالنبلاء ، ج16 ، ص449 . : مجالد ضعيف است . . قال الدار قطنى : مجالد ضعيف ، ميزان الاعتدال ، ج3 ، ص438 . سير اعلام النبلاء ، ج6 ، ص286 ، حاشيه سنن دار القطنى ج4 ، ص 245 و 146 .  ابن حبّان . ذهبى در وصف وى مىگويد : «الامام العلامة ، الحافظ المجود ، شيخ خراسان . . . صاحب الكتب المشهودة . . . » سيراعلامالنبلاء ، ج16 ، ص92 . ، درباره مجالد چنين مىگويد :



در حفظ احاديث ضعيف است و سند روايات را جابهجا مىكند و احاديث مرسل را نقل مىكند بدين خاطر استدلال به احاديث وى صحيح نمىباشد . . و كان ردى الحفظ يقلب الاسانيد و يرفع المراسيل لا يجوز الاحتجاج به ، كتاب المجروحين ، ج3 ، ص10 . ابن سعد مىگويد . ابن خلّكان مىگويد : «كان صدوقاً ثقة . » ابن حجر نيز مىگويد : «احد الحفاظ الكبار الثقات المتبحرين . » طبقات ابن سعد ، ج1 ، ص7 . : «مجالد در حديث ضعيف است . » . كان ضعيفاً فى الحديث . طبقات ابن سعد ، ج3 ، ص243 و تهذيب التهذيب ، ج10 ، ص38 .  ابن عدى نيز مىگويد . درباره وى چنين گفتهاند : «كان ابو احمد بن عدى حافظاً متقناً لم يكن فى زمانه مثله . » الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج1 ، ص8 . : «اكثر احاديث مجالد ، بويژه احاديثى كه از شعبى نقل مىكند منكَرو شاذ است . » . و اكثر رواياته عنه ( شعبى ) و عامة مايرويه غير محفوظ . الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج6 ، ص423 .  حديث مذكور و مورد بحث نيز از شعبى مىباشد .



ابو حاتم رازى . همه علماى عامه ، ايشان را موثق مىدانند ، مقدمه كتاب الجرح و التعديل . او را تضعيف كرده و گفته در حديث ، قوى نيست . . و ليس مجالد بقوى الحديث . الجرح و التعديل ، ج8 ، ص 362 . ابن حجر عسقلانى . درباره وى چنين گفتهاند : «كان شاعراً محدثاً فقيهاً . » مقدمه تقريب التهذيب ، ج1 . نيز او را ضعيف شمرده و گفته است كه در آخر عمر حافظهاش دگرگون شده و دچار اختلال شد . . ليس بالقوى و قد تغّير فى آخر عمره . تقريب التهذيب ، ج2 ، ص229 .  هيثمى . درباره او چنين مىگويند : «كان اماماً عالماً حافظاً زاهداً متواضعاً متودداً الى الناس . »مجمع الزوائد ، ج1 ، ص5 . مجالد را ضعيف مىشمارد . مجمع الزوائد ، ج9 ، ص224 . ، ابن قتيبه نيز وى را در زمره ضعيفان مىشمارد . المعارف 537 .  دلايل مهم ضعف وى :



1- بى مبالاتى و سهل انگارى در نقل حديث



2- نقل حديث از ضعفا از جمله نقل از شعبى



3- اختلال حواس در اواخر عمر وى



عبدالرحمن بن مغراء . از رواة طبقه نهم مىباشد و در سال 95 از دنيا رفته است . تقريب التهذيب ، ج1 ، ص499 .  ابن عدى درباره او مىگويد :



عبدالرحمن بن مغراء از جمله ضعفايى است كه حديثش نگاشته مىشود و ديگر اين كه احاديث غريب و شاذى از غير اعمش نقل مىكند كه ثقات بر آن اعتماد نمىكنند . . الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج4 ، ص289 ؛ ميزان الاعتدال ، ج2 ، ص592 و سير اعلام النبلاء ، ج9 ، ص301 .  حديث مورد بحث نيز از غير اعمش روايت شده و طبق گفتار ابن عدى ، از غرائب مىباشد . ابن مدينى . ذهبى درباره او مىگويد : «الشيخ الامام الحجة اميرالمؤمنين فى الحديث . . . » سيراعلامالنبلاء ، ج11 ، ص41 . : عبدالرحمن بن مغراء هيچ ارزشى ندارد . ليس بشىء المغنيفى الضعفاء ، ج2 ، ص388 ، شماره 3641 . و از اعمش ششصد حديث روايت مىكند كه همه آنها را ترك كردهايم . . كان يروى عن الاعمش ست مئة حديث تركناه لم يكن بذلك ، تحرير تقريب التهذيب ، ج2 ، ص349 ، شماره 4013 . برخى نيز گفتهاند كه عبد الرحمن بن مغراء فقط در احاديثى كه از اعمش نقل مىكند ، ضعيف است ، تحرير تقريب التهذيب ، ج2 ، ص349 ، البته اين قول مخالف بزرگان عامه است .  ساجى مىآورد . زكريا بن يحيى البحرى شافعى . . . از ائمه حديث است . ذهبى مىگويد : براى ساجى كتابى است كه نشانه تبحر ايشان است . ذهبى در جاى ديگر مىگويد : الساجى ، امام و حافظ مطمئن است ، محدث متبحّر و مفتى آنجا بوده است و در سال 307 وفات كرده است . سير اعلام النبلاء ، ج14 ، صص198 و 199 . : در عبدالرحمن ضعف وجود دارد . . و فيه ضعف تهذيب التهذيب ، ج6 ، صص246 و 247 .  حاكم ابو احمد مىنويسد . ذهبى درباره وى مىگويد : «الامام الحافظ العلامة الثبت ، محدث خراسان . . . » سيراعلامالنبلاء ، ج16 ، ص370 . :



 عبدالرحمن احاديثى نقل كرده است كه كسى به آن احاديث توجهى نمىكند . . قال الحاكم ، ابو احمد : باحاديث لم اُتابع عليها . تهذيب التهذيب ، ج6 ، صص246 و 247 . مزّى . ذهبى درباره او مىگويد : «انه الامام الحافظ الناقد المحقق المعيذ . . . » تهذيب الكمال ، ج1 ، ص7 . نيز عبدالرحمن را تضعيف كرده است . . تهذيب الكمال ، ج11 ، ص381 .  نزد شيعه نامى از وى به ميان نيامده و به اصطلاح مهمل مىباشد . . مستدركات علم الرجال ، ج4 ، ص423 .  دليل مهم ضعف وى نقل احاديث شاذ و خلاف مشهور مىباشد .



بررسى سند حديث دوم حديث دوم نيز از ابن عباس مىباشد و متن اين حديث همانند حديث اول است جز اينكه سلسله سند آن با حديث اول متفاوت است ، در سند اين روايت نيز «سعيد بن عنبسة رازى» و «هيثم بن عدى» و «مجالد بن سعيد» مىباشد كه فرد اخير را در اين نوشتار بررسى كرديم . سعيد بن عنبسة رازى يحيى بن معين :



سعيد بن عنبسة ، دروغگو است . . ميزان الاعتدال ، ج2 ، ص154 .  ابو حاتم رازى :



سعيد راستگو نيست . . الجرح و التعديل ، ج4 ، صص52 و 53 .  دليل مهم ضعف وى دروغگو بودن وى مىباشد .



هيثم بن عدى . وى كوفى و مورخ مىباشد و در سال 207 هجرى وفات كرده است . سيراعلامالنبلاء ، ج10 ، صص103ù104 .  درباره دو حديثى كه هيثم بن عدى از مجالد پيرامون تقدّم اسلام ابوبكر نقل كرده است يحيى بن معين چنين گفته است : هيثم ثقه نيست و اين احاديث را به دروغ از مجالد نقل كرده است تاريخ بغداد ج14 ، ص 51 . ، ابن معين و ابو داود مىگويند . ذهبى درباره وى مىگويد : «الامام ، شيخالسنة مقدم الحفاظ . . . » سيراعلامالنبلاء ، ج13 ، ص203 . : هيثم دروغگو است . . الانساب ج1 ، ص 290 ، سيراعلامالنبلاء ، ج10 ، ص103 ؛ الكاملفىضعفاءالرجال ، ج7 ، ص104 ؛ المغنيفىالضعفاء ، ج2 ، ص717 ، شماره 6807 .  بخارى مىگويد : علماى ما درباره هيثم سكوت كردهاند . سكتواعنه . تاريخ الكبير ، ج8 ، ص218 .  در تعليقه كتاب ، در توضيح كلام بخارى آورده شدهاست ، بخارى اين لفظ را ( سكتوا عنه ) در جايى به كار مىبرد كه راوى آن حديث متروك و مطرود باشد .. . و اين لفظ ( سكتوا عنه ) نشانه پستى و نهايت ضعف مىباشد . سير اعلام النبلاء ، ج10 ، ص104 . . بخارى در جاى ديگر مىگويد :



هيثم ثقه نيست و اكثراً دروغ مىگويد . . هيثم كذابٌ ، لسان الميزان ، ج6 ، ص275 .  نسائىآورده است :



هيثم كسى است كه حديثش متروك است . متروك الحديث ، سير اعلام النبلاء ، ج10 ، ص104 . . منكَرالحديث است . . ( هيثم ) حديثه منكر ، لسان الميزان ، ج6 ، ص275 .  ابو حاتم رازى مىنويسد : احاديث هيثم همانند واقدى متروك است . الجرح و التعديل ، ج9 ، ص85 . .



ابو زرعة مىگويد . ذهبى درباره او مىگويد : «الشيخ الامام ، الصادق ، محدث الشام . . . » سيراعلام النبلاء ، ج13 ، ص311 . : هيثم ضعيف است . . لسان الميزان ، ج6 ، ص276 .  عجلى مىآورد . «الامام الحافظ الاوحد و الزاهد . . . » سير اعلام النبلاء ، ج12 ، ص505 . : هيثم دروغگو است . . لسان الميزان ، ج6 ، ص276 . يكى از نزديكان هيثم درباره وى مىگويد :



هيثم در تاريكى شب به نماز مىايستاد و هنگامىكه صبح مىگرديد شروع به دروغ گفتن مىكرد . . الانساب ج1 ، ص 290 ، ميزان الاعتدال ، ج4 ، صص324 و325 و لسان الميزان ، ج6 ، ص275 .  يعقوب بن شيبه مىگويد . ذهبى درباره وى مىگويد : «الحافظ الكبير العلامة الثقة . . . » سير اعلام النبلاء ، ج12 ، ص476 . : هيثم در حديث قوى نمىباشد . . لسان الميزان ، ج6 ، صص275 و 276 و الجرح و التعديل ، ج9 ، ص85 .  ساجى مىآورد : هيثم ساكن مكه بوده و هميشه دروغ مىگفت . همان . حاكم ونقاش مىگويند . «الامام الحافظ ، البارع الثبت . . . » سيراعلامالنبلاء ، ج17 ، ص307 . : هيثم از بزرگان و ثقات ، احاديث غريب و شاذ نقل مىكند . . لسان الميزان ، ج6 ، صص275 و 276 و الجرح و التعديل ، ج9 ، ص85 .  ابن يونس . ذهبى درباره او مىگويد : «الامام الحافظ المتقن . . . » سير اعلامالنبلاء ، ج15 ، ص578 . در تاريخ مصر مىگويد : هيثم موثق نيست . لسان الميزان ، ج6 ، ص 275 و الجرح و التعديل ، ج9 ، ص85 . . ابو نعيم اصفهانى مىنويسد : در احاديث هيثم منكرات و شذوذ به چشم مىآيد . . لسان الميزان ، ج6 ، صص275 و 276 و الجرح و التعديل ، ج9 ، ص85 .  ابن حبان مىگويد : هيثم از ثقات ، احاديثى نقل مىكند كه انگار آنها را جعل كرده و بدانها نسبت داده است . . . دورى از حديث وى واجب و لازم است . كتاب المجروحين ، ج3 ، ص92 و 93 ، الانساب ج4 ، ص 38 . . ذهبى . سبكى درباره وى مىگويد : «محدث العصر ، خاتمة الحفّاظ . . . حامل راية اهل السنة ، امام اهل العصر حفظاً و اتقاناً . » الكنى و الالقاب ، ج2 ، ص267 . نزد اهل تحقيق ، دشمنى و عداوت ذهبى با اهلبيت ( عليهم السلام ) و شيعيان ، نمايان است . نيز در پايان مىگويد :



علما ، هيثم را ترك كردهاند . المغنيفى الضعفاء ، ج2 ، ص717 ، شماره 6807 . . ديدگاه شيعه درباره هيثم علامه نمازى مىفرمايد : نامى از وى در كتب شيعه به ميان نيامده است ، فقط صاحب قاموس رواياتى را از اهل سنت نقل مىكند كه ذمّ او را مىرساند . . لم يذكروه روى فى القاموس عن طريقالعامة جملات تفيد ذمه ، مستدركات علمالرجال ، ج8 ، ص178 . اما با مراجعه به كتب رجالى مىيابيم كه شيخ طوسى وى را تضعيف كرده است . الفهرست ص 145 . متأخرين نيز از جمله محقق تفرشى نقد الرجال ج5 ، ص 156 . ، ابو على حائرى منتهى المقال ج6 ، ص 436 . ، عليارى بهجة الامال ج7 ، ص 211 . ، قهپايى مجمع الرجال ج6 ، ص 244 . ، مامقانى تنقيح المقال ج3 ، ص 307 . ، شوشترى قاموس الرجال ج10 ، ص 588 . ، محقق خويى معجم رجال الحديث ج19 ، ص 323 . وى را به شدت تضعيف كردهاند .



دليل عمده ضعف هيثم دروغگويى وى و نقل احاديث شاذ و نادر مىباشد .



 بررسى سند حديث سوم حديث سوم نيز همانند حديث اول و دوم در سندش مجالد و هيثم بن عدى مىباشد كه ذكرشان گذشت .



 شعبى از نگاه اهل سنت



نكتهاى كه در پايان بررسى سند اين سه حديث ، به چشم مىآيد ، وجود شعبى مىباشد كه اين سه روايت را از ابن عباس نقل مىكند ، با وجود اينكه شعبى نزد اكثر علماى اهل سنت مورد تأييد بوده ولى بعضى از مطالبى كه بعضى از علماى اهل سنت آن را نقل كرده شخصيت شعبى را مورد تأمل قرار داده است . شعبى يكى از مخالفين امام على ( عليه السلام ) مىباشد .



ابو نعيم اصفهانى از عمرو بن ثابت از ابى اسحاق نقل مىكند كه : سه تن به على ابن ابى طالب ( عليه السلام ) ايمان نداشتند : 1- مسروق ، 2- مرّة ، 3- شريح و شعبى نيز چهارمين آنها است . . الامامالحسين فى مكةالمكرمة ، ج2 ، ص239 ؛ بهنقلاز شرح ابنابىالحديد ، ج4 ، ص98 . ر . ك بهجةالآمال ، ج5 ، ص90 .  همچنين غزّالى درباره وى مىگويد :



در نقلهاى تاريخى چنين آمده : «روزى شعبى بر حجاج وارد شده و از امام على بدگويى كرد در آن مجلس حسن بصرى حاضر بوده و از اين كار بسيار خشمگين شد و او را از اين كار بازداشت احياء علوم الدين ، ج2 ، ص 346 . ر . ك الوافى بالوفيات ج21 ، ص 271 .  شعبى از نگاه اهل تشيع



نزد بزرگان شيعه نيز شعبى متروك است . شيخ مفيد ( ره ) درباره شعبى مىفرمايد : دروغگو بودن وى به حدى رسيده است كه شعبى به خداوند سوگند ياد مىكرد و مىگفت : على در حالى وفات كرد كه قرآن را حفظ نكرده بود ! ! ؟ از ديگر دروغ پردازى هاى وى ، تحتالشعاع قرار دادن و كم رنگ كردن جنگ جمل مىباشد ، وى در اين باره مىگويد :



«در جنگ جمل فقط چهار تن از صحابه ، على ( عليه السلام ) را همراهى كردند ، اگر توانستيد پنجمى از صحابه رانام ببريد كه على ( عليه السلام ) را همراهى كرده بود ، من دروغگو هستم . شيخ مفيد ( ره ) در ادامه مىفرمايد :



شعبى فردى شرابخوار و هميشه در حال مستى و قمار بازى بود .



ابو حنيفه مىگويد :



شرابخوارى و قمار بازى شعبى ، تمامى احاديثى را كه شنيده بود تباه كرد . . انساب الاشراف ج3 ، ص 541 ، الامام الحسين فى مكة المكرمة ، ج2 ، ص239 ؛ به نقل از فصول المختارة ، ص171و قاموس الرجال ، ج5 ، ص612 . محقق تسترى ( ره ) به خاطر اينكه شعبى دشمن امام على ( ره ) مىباشد شرح حال وى را كوتاه ذكر مىكند . . قال المحقق التسترى ، لم اقف عليه فى نُسختى ، قاموس الرجال ، ج5 ، ص611 .  علامه مامقانى ( ره ) نيز درباره شعبى مىفرمايد :



وى ناصبى است و روايات مردود از وى نقل شده است . شعبى ، حارث بن عبدالله اعور را به جرم اينكه محبّ و دوستدار امام على ( عليه السلام ) مىباشد ، دروغگو مىانگارد ! » . تنقيح المقال ، ج2 ، ص115 . قاموسالرجال ، ج5 ، ص611 .  مرحوم تفرشى ( ره ) نيز درباره شعبى مىگويد :



نزد ما مذموم و نكوهش شده است . . نقد الرجال ، ج3 ، ص 10 . البته ناگفته نماند كه متروك بودن شعبى نزد علماى اهل تشيع اجماعى است و فقط ابن داود ايشان را موثق دانسته كه اين سخن در بوته نقد ، مورد حمله و هجوم علامه مامقانى ، تسترى و . . . قرار گرفته است . براى اطلاع بيشتر درباره دشمنى شعبى با امام على ( عليه السلام ) ر . ك : الوافى بالوفيات ، ج21 ، صص 272 و 271 ، بشارةالمصطفى ( صلى الله عليه و آله و سلم ) ، ص 364 .



ساير علما نيز از جمله ابو على حائرى منتهى المقال ج4 ، ص 50 . ، عليارى بهجة الامال ج5 ، ص 89 . ، وى را تضعيف كرده به گونهاى كه محقق خوئى مىفرمايد : «هو الخبيث ، الفاجر ، الكذّاب ، المُعْلِن بعدائه لاميرالمؤمنين» معجم رجال الحديث ، ج9 ، ص 194 . .



برخى از معاصرين سير نزولى و ضعف شعبى را اين گونه ترسيم كردهاند :



1- شعبى در شش سال آخر خلافت عمر به دنيا آمد لذا احاديث وى از خليفه و پيامبر مرسل است ؛



2- يكى از قضات حكومت بنى مروان بود ؛ فح الطيب من غُصن الاندلس الرطيب ج3 ، ص 236 .  3- از امام على منحرف بود چنانچه نقل شده است : روزى بر حجاج وارد شد و از امام على بدگويى كرد كه در آن مجلس حسن بصرى خشمگين شده و او را از اين كار بازداشت ؛ احياء علوم الدين ج2 ، ص 346 ، ر . ك الوافى بالوفيات ج21 ، ص 271و 272 ، بشارة المصطفى ص 364 .  4- وى ناصبى است ، چرا كه مىگويد على نه قرآن مىخوانده و نه آن را از حفظ داشته است ؛ طبقات القراء ج1 ، ص 546 .  5- وى دروغ گو و جاعل حديث مىباشد ، يكى از آن احاديث اين است كه ابوبكر بر جنازه فاطمه زهرا نماز خوانده است و همو همراه على ، فاطمه زهرا را شبانه دفن كردهاند . ابن حجر در ذيل اين حديث مىنويسد : «فيه ضعف و انقطاع . » الاصابة ج4 ، ص 379 ، تمامى اين موارد از كتاب رجال مقارن ص 82 و 83اثر نجم الدين طبسى نقل شده است .  با توجه به دشمنى شعبى با امام على انگيزه نقل روايات تقدّم اسلام ابوبكر توسط شعبى بعيد بنظر نمىرسد ! بررسى اسناد حديث چهارم سند اين روايت نيز مخدوش است زيرا در سلسله آن «بهلول بن عبيدالله الكندى» مىباشد كه نزد علماى عامه ، ضعيف است .



بهلول بن عبيد الله الكوفى محمود بن غيلان مىگويد . ذهبى درباره او مىگويد : «الشيخ الامين المعتمر ، مسند الوقت ، ابن غيلان . . . » سير اعلامالنبلاء ، ج17 ، ص598 . : احمد بن حنبل و ابن معين و ابو خيثمه . ذهبى درباره وى مىگويد : «الحافظ الحجة ، احد الاعلام الحديث . . . » سير اعلام النبلاء ، ج11 ، ص489 . بهلول را ساقط كردهاند . لسان الميزان ، ج2 ، صص79 و 78 . ابن عدى درباره او مىگويد :



كسانى كه بهلول از آنها روايت مىكند ، جاى تأمل و دقت دارد بويژه احاديثى كه از ابى اسحاق نقل مىكند كه از همه احاديثش منكَر است . ثقات و بزرگان بر احاديث و خود بهلول اعتماد نمىكنند . . و احاديثه عمن روى عنه فيه نظر و حديثه عن ابى اسحاق انكر منه عن غيره و انما ذكرته لِأبَينَ إنَّ احاديثه ليس مما يتابع الثقات عليها ، الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج2 ، ص65 .  جالب اين است كه بهلول روايت مورد بحث را از ابى اسحاق نقل كرده است ابو حاتم رازى نيز مىگويد :



بهلول ضعيف است ، زيرا در احاديث تصرف كرده و آنها را زياد و كم مىكند . . بهلول ضعيف و يتصرف فى الاحاديث ، الجرح والتعديل ، ج2 ، ص 429 و ميزانالاعتدال ، ج1 ، ص 355 . ابن حبان او را چنين توصيف مىكند :



بهلول از حديث سرقت مىكند [كنايه از تصرف وى در حديث است] و جايز نيست بدان احتجاج شود . . يسرق الحديث لا يجوز الاحتجاج به بحال . كتاب المجروحين ، ج1 ، ص202 .  ابو زرعة درباره او مىگويد : بهلول ارزشى ندارد و احاديث او نيز همين گونه است . . ليس بشىء ، ميزان الاعتدال ، ج1 ، ص355 .  ابن يونس در تاريخ غربا مىگويد :



بهلول از فارس است و منكَرالحديث است . لسان الميزان ، ج2 ، صص78 و 79 . . اين اصطلاح كنايه از شاذ بودن حديث مىباشد . ابو سعيد بقال نيز چنين مىآورد . ابن حجر عسقلانى از وى به بزرگى ياد مىكند و ايشان را تقويت مىكند . لسان الميزان ، ج2 ، ص79 . : بهلول احاديث جعلى را روايت مىكند .



بزّار در وصف او مىگويد . ذهبى درباره او مىگويد : «الشيخ ، الامام ، الحافظ الكبير . . . » سيراعلامالنبلاء ، ج13 ، ص554 . : بهلول قوى نمىباشد . . لسان الميزان ، ج2 ، صص 78 و 79 .  ذهبى مىگويد :



علما ، بهلول را تضعيف كردهاند . المغنيفى الضعفاء ، ج1 ، ص116 ، شماره 1010 .  نزد شيعه نيز قابل اعتماد نيست . . قاموس الرجال ، ج2 ، ص410 .  دلايل ضعف بهلول :



1- تصرف وى در متن حديث به ديگر سخن امين نبودن وى در نقل حديث 2- نقل احاديث جعلى و شاذ بررسى حديث پنجم اين حديث از دو جهت سند و متن قابل بررسى است : سند حديث پنجم



«هشام بن عمار» . از رواة طبقه دهم مىباشد و در سن 98 سالگى وفات كرده است . تقريب التهذيب ، ج2 ، ص320 . كه بخارى اين حديث را از وى نقل مىكند ، در ديدگاه علماى رجالى و بزرگان اهل سنّت ضعيف است . ابو داود سجستانى در وصف او مىآورد :



هشام بيش از چهارصد حديث كه اصل و ريشه ندارد ، روايت كرده است . . حدّث بأربعمأته حديث لااصللها ، ميزانالاعتدال ، ج4 ، ص302 ، المغنيفىالضعفاء ، ج2 ، ص711 . و تهذيبالتهذيب ، ج11 ، ص47 . ابن حجر عسقلانى مىگويد : هشام بن عمار شخصيت مشهورى است ، اما از كسانى كه ضعيف هستند روايت مىكند . . معروف ليس بثقه . تقريب التهذيب ، ج2 ، ص321 و مقدمه فتح البارى ، ص471 .  مروزى . «الامام الكبير الحافظ الحجة» سير اعلام النبلاء ، ج12 ، ص609 . از احمد بن حنبل نقل مىكند كه هشام آدمى جلف و سبك بوده است . . هشام كان رجلاً طياشا خفيفاً ، الجامع فى العلل و معرفة الرجال ج2 ، ص 35 ، تهذيب التهذيب ، ج11 ، ص47 .  خود هشام مىگويد :



من باكى از نقل حديث اشتباه ندارم . . قال هشام : لا ابالى من حمل الخطاء ، تهذيب الكمال ، ج19 ، ص274 .  محمد بن مسلم بن وارة رازى . ذهبى درباره او مىگويد : «الحافظ ، الامامالمجود ، ابو عبداللهبن وارةالرازى احدالاعلام» سيراعلامالنبلاء ، ج13 ، ص28 . مىگويد :



برههاى قصد كردم كه ديگر احاديث هشام را ننگارم ، بدين خاطر كه وى حديث مىفروخته . . عزمت زماناً ان امسك عن حديث هشام بن عمار لانه كان يبيع الحديث ، سيراعلام النبلاء ، ج11 ، ص426 . تهذيب التهذيب ج11 ، ص47 . تهذيب الكمال ، ج19 ، ص274 .  ذهبى نيز مىگويد :



هشام راستگو است امّا منكرات و شذوذ زياد دارد ! ! . صدوق مكثر له ما ينكر ، ميزانالاعتدال ، ج4 ، ص302 .  در جاى ديگر مىگويد :



منكرات و شذوذ هشام بن عمار بسيار زياد است . . مكثر له ما ينكر ، المغنيفى الضعفاء ، ج2 ، ص711 .  علما ، هشام را ترك كردهاند و ديگر اينكه متهم به جعل نيز مىباشد . . تركوه و المتهم بجعل الحديث ، المغنيفى الضعفاء ، ج2 ، ص711 .  علامه امينى ( ره ) نيز مىفرمايد :



هشام بن عمار چهار صد حديثى را كه اصل ندارد روايت كرده است . . الغدير ، ج5 ، ص270 ، چ قديم ، ج5 ، ص436 ، چ جديد .  نكتهاى كه در اينجا بايد به آن اشاره شود اين است كه بخارى از ضعفاء نيز حديث نقل كرده كه بهترين گواه بر اين مدّعا ، بررسى شخصيت هشامبن عمّار ( از راويان مورد استناد بخارى ) بوده كه ضعف آن نمايان شد ، و اين نكته ، خط بطلانى بر پندار خام كوتهفكرانى كه كتاب بخارى را همسنگ قرآن بر مىشمارند ، مىباشد . دلايل ضعف هشام بن عمار :



1- نقل احاديث شاذ و بى اعتبار 2- بى مبالاتى در نقل حديث 3- حديث فروشى ! 4- جعل حديث بررسى متن روايت پنجم متن اين حديث با اجماع مسلمين مخالفت دارد ، چرا كه اجماع مسلمين بر اين است ، كه اولين كسى كه پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) را تصديق كرده و به او ايمان آورده ، حضرت خديجه ( عليها السلام ) مىباشد و اين در حالى است كه هيچ مرد و زنى بر او مقدم نشده است . . تاريخ الاسلام ، ذهبى ، سيرة النبوية ، ص127 ، الكامل فى التاريخ ، ج1 ، ص484 ، اسدالغابة ، ج5 ، ص434 . روايات فراوانى دلالت بر اين نكته دارد . به علاوه اين سخن كه ابوبكر كمك مالى به پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) مىكرد نيز مردود است ، زيرا مشهور بين مورخين اين است كه در آن هنگام و در آغاز رسالت پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) به تصريح روايات حضرت خديجه ( عليها السلام ) چنين فداكارى را انجام داده بود واين جان فشانى به اندازهاى بود كه ايشان هنگام وفات كفن براى دفن نداشت . مجله كوثر ، حضرت خديجه مادر امت ، اثر نگارنده ، شماره 34 ، سال سوم دى ماه 78 ؛ قال النبى ( صلى الله عليه و آله و سلم ) « . . . و واستنى بمالها اذ حرّمنى الناس . . . » معجم الكبير ج32 ، ص13 ؛ مسند احمد بن حنبل ، ج6 ، صص117 و 118 . فتح البارى ، ج7 ، ص174 ؛ قال النبى : «و واستني بمالها اذ حرمنى الناس» التوشيح على الجامع الصحيح سيوطى ، ج3 ، ص465 .  بررسى حديث ششم ذهبى در تضعيف روايت ششم مىگويد : «فى رواته مجهول» . مستدرك حاكم ، ج3 ، ص63 .  يعنى در راويان حديث افراد مجهولى نيز هستند كه جهل راويان ، در محمد بن زكريا ، ابن عائشه و . . . مىباشد . اشكال ديگر روايت اين است كه مرسل است ، زيرا سعيد بن مسيب اصلاً پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) را نديده ، پس



ونه مىتواند روايت را مستقيماً از پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) نقل كند .



بررسى حديث هفتم در سند اين حديث «اسماعيل بن مجالد» و همچنين «احمد بن ابى طيب» ضعيف مىباشند . اسماعيل بن مجالد نسائى در وصف او مىآورد :



اسماعيل قوى نيست . حاكم از دارقطنى نقل مىكند :



هيچ شكى نيست كه اسماعيل بن مجالد ضعيف است .



سعدى مىگويد . «الامام الحافظ ، الثقة» سير اعلامالبنلاء ، ج13 ، ص44 . : اسماعيل آدم خوبى نيست ! . ميزانالاعتدال ، ج1 ، ص246 . الكاملفى ضعفاءالرجال ، ج1 ، ص285 ؛ تهذيب الكمال ، ج2 ، ص221 ؛ تاريخ بغداد ، ج6 ، ص247 ؛ كتابالضعفاء والمتروكين ، نسائى ص49 ؛ الضعفاء والمتروكين ، ابن جوزى ، ج1 ، ص119 ، شماره405 .  خطيب بغدادى . ذهبى درباره او مىگويد : «الامامالاوحد ، العلامة ، المفتى ، الحافظ الناقد محدث الوقت . . . » سيراعلامالنبلاء ، ج18 ، ص270 . ، در تضعيف روايت مذكور مىگويد : پدر بزرگم گفت :



در اين حديث هيچ علامتى كه دلالت بر شنيدن آن از عمار باشد نمىبينم . قال جدّى ، ولم ارعلى هذاالحديث علامة السماع . تاريخ بغداد ، ج6 ، صص245 و 246 . . عُقَيلى مىگويد . ذهبى درباره او مىگويد : «الامام الحافظ الناقد ، . . . » سيراعلامالنبلاء ، ج13 ، ص236 . : از حديث اسماعيل تبعيت نمىشود . . الضعفاء الكبير ، ج1 ، ص94 .  ابن عدى حديث مذكور را نقل مىكند و ضعف روايت را در اسماعيل بن مجالد مىداند ، چنانكه مىگويد :



مىدانى كه اين حديث را غير از اسماعيل كسى ديگر نقل نكرده است ، البته اسماعيل از پدرش مجالد بهتر است . . الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج1 ، ص319 . تهذيب التهذيب ، ج1 ، ص285 .  جمله ابن عدى كنايه از منكَرو شاذ بودن روايت است . ابن حبان مىآورد :



اسماعيل خطا و اشتباه مىكند . . كتاب الثقات ج6 ، ص42 ؛ چاپ جديد ، تهذيب التهذيب ، ج1 ، ص285 .  ابن حجر عسقلانى مىنويسد :



اسماعيل راستگو است ، اما در نقل حديث پر اشتباه است . . تقريب التهذيب ، ج1 ، ص73 .  ابوالفتح ازدى مىگويد . ذهبى درباره وى مىگويد : «الحافظ البارع ، ابوالفتحالازدى صاحب كتاب الضعفاء . . . » سيراعلامالنبلاء ، ج16 ، صص347ù348 . : اسماعيل معتبر نيست . . تهذيب التهذيب ، ج1 ، ص285 .  عجلى نيز چنين مىگويد : اسماعيل قوى نيست . . تهذيب التهذيب ، ج1 ، ص285 .  برخى از متأخرين اسماعيل بن مجالد را فقط به خاطر اينكه درباره فضيلت ابوبكر روايت نقل كرده ، تقويت مىكنند . تحرير تقريب التهذيب ، ج1 ، ص139 ، شماره 476 . و از تمامى نقدهايى كه بر اسماعيل بن مجالد است ، چشم پوشى مىكنند اما نسائى را كه از امامان و پيشوايان علم حديث و رجال است و رأى او نزد بزرگان اهل سنت معتبر است ، به خاطر داشتن كتاب خصائص امام على ( عليه السلام ) نكوهش مىكنند ! !



 دلايل مهم ضعف وى :



1- پر اشتباه و خطا در نقل حديث 2- نقل احاديث مرسل احمد بن سليمان بن ابى الطيب ابو حاتم او را با اين عبارت توصيف مىكند : احمد بن سليمان در حديث ضعيف است .



و در جاى ديگر مىگويد : چيزى از وى ننگاشتهام . الجرح والتعديل ، ج2 ، ص52 . ميزانالاعتدال ، ج1 ، ص102 . مقدمه فتح البارى ، ص405 . . بررسى حديث هشتم در سند اين حديث «اسحاق بن بشر كاهلى» ضعيف است . نام كامل او اسحاق بن بشر بن مقاتل كاهلى است . ابن جذرى مىگويد . يكى از كسانى است كه احاديث جعلى را جمع آورى كرده و نزد اهل عامه معتبر است . وفياتالاعيان ، ج4 ، ص48 . : حديث مذكور از ساختههاى اسحاق بن بشر است و اسحاق بن بشر دروغگو است . . اسحاق بن بشر كذابٌ ، الموضوعات ، ج1 ، ص 317 .  دار قطنى مىنويسد :



اسحاق بن بشر دروغگو است . همان . . اسحاق از جمله كسانى است كه حديث جعل مىكند . . ميزانالاعتدال ، ج1 ، ص186 . هو الذى يضع الحديث .  فلاّس مىگويد . ذهبى درباره او مىگويد : «الحافظ الامام المجود الناقد . . . » سير اعلامالنبلاء ، ج11 ، ص470 . : حديث اسحاق متروك است . . ميزان الاعتدال ، ج1 ، ص186 .  عقيلى مىآورد :



احاديث اسحاق منكَرو شاذ است . اسحاق بن بشر منكَرالحديث ، الضعفاءالكبير ، ج1 ، ص98 . . موسى بن هارون . ذهبى درباره او مىگويد : «الامام الحافظ الكبيرالحجة الناقد . . . » سيراعلامالنبلاء ، ج12 ، ص116 . و ابو زرعة مىگويند : اسحاق بن بشر دروغگو است . اسحاق بن بشر كذاب . ميزان الاعتدال ، ج1 ، ص186 . . ابن حبّان در وصف او مىنويسد :



اسحاق بن بشر كسى است كه به بزرگان و ثقات ، حديث مىبندد و به آنها نسبت مىدهد ، از اين رو احاديثى كه از بزرگان نقل مىكند ، هيچ اصل و اعتبارى ندارد و نگاشتن حديث اسحاق درست نيست مگر براى برانگيختن خنده و تعجب ! . كان يضع الحديث على الثقات و يأتى بمالااصل له عن الاثبات ؛ لا يحل كتب حديثه الا على جهة التعجب فقط . . . كتاب المجروحين ، ج1 ، ص135 و الموضوعات ، ج1 ، ص317 . ابن عدى مىآورد :



اسحاق از كسانى است كه حديث جعل مىكند . . الكامل فى ضعفاء الرجال ج1 ، ص324 ، اسحاق يضع الحديث .  خطيب بغدادى نيز مىگويد :



اسحاق احاديث منكَر و شاذ نقل مىكند . . حديثه منكر . تاريخ بغداد ، ج6 ، ص328 .  ابو حاتم مىنويسد :



اسحاق دروغگو است و احاديث جعلى و ساختگى نقل مىكند . . اسحاق كذاب و يروى المجعولات . الجرح و التعديل ، ج2 ، ص214 .  سيوطى نيز چنين مىگويد :



اسحاق يكى از سازندگان حديث است ! . . اَلْلِئالى المصنوعة ، ج1 ، ص175 . ابن حجر عسقلانى درباره او مىآورد : حديث اسحاق منكَر و شاذ است . . حديثه منكر ، لسان الميزان ، ج1 ، ص468 .  ذهبى درباره او مىگويد :



علما ، اسحاق را ترك كردهاند و او متهم به جعل حديث مىباشد . . المغنيفى الضعفاء ، ج1 ، ص70 ، شماره 546 .  علاّمه امينى ( ره ) نيز در وصف او مىنويسد :



اسحاق بن بشر يكى از كسانى است كه دروغگو و سازنده حديث است و اين در حالى است كه همه علما بر دروغگو بودن و جعل احاديث وى اتفاق نظر دارند . . . . الغدير ، ج5 ، ص218 ، چ قديم ، ج5 ، ص321 ، چ جديد .  كه حديث مذكور نيز يكى از ساختههاى اسحاق مىباشد . . الغدير ، ج5 ، ص327 ، چ قديم ، ج5 ، ص523 ، چ جديد . همچنين مقدس اردبيلى ( ره ) اين حديث را جعلى مىداند و نقد سنگينى بر دلالت اين حديث وارد مىسازد . ر . ك : حديقة الشيعة ، ج1 ، ص290 .  دلايل مهم ضعف اسحاق : 1- دروغگو بودن و جعل حديث 2- نقل احاديث شاذ و نادر 3- جعل حديث و نسبت آن به بزرگان بررسى حديث نهم در سند اين حديث «عمروبن ابى سلمه» و «صدقةبن عبدالله» ضعيف مىباشند .



عمرو بن ابى سلمه يحيى بن معين مىگويد : عمرو ، ضعيف است . ميزان الاعتدال ، ج3 ، ص263 . سير اعلام النبلاء ، ج10 ، ص214 . ذهبى ادّعاء كرده كه عمرو را فقط يحيى بن معين تضعيف كرده اما در ميزان الاعتدال بيش از سه نفر رانام مىبرد كه عمرو بن ابى سلمه را تضعيف كردهاند ! . ابو حاتم نيز مىنويسد :



به احاديث وى احتجاج و استدلال نمىشود . . الجرح و التعديل ، ج6 ، ص236 . تهذيب الكمال ، ج14 ، ص239 . مقدمهفتح البارى ، ص453 و المغنيفى الضعفاء ، ج2 ، ص484 ، شماره 4661 .  ابن حجر درباره او مىگويد :



در حديثهايش اوهام مىباشد . . صدوق له اوهام ، تقريب التهذيب ، ج2 ، ص71 .  عُقيلى نيز مىگويد :



در حديث عمرو وهم به چشم مىآيد . . فى حديثه وهم ، الضعفاء الكبير ، ج3 ، ص272 و تهذيب الكمال ، ج4 ، ص239 .  احمد بن حنبل درباره او مىنويسد :



عمرو بن ابى سلمة از زهير احاديث باطلى نقل مىكند ، گويا اين احاديث باطل را از صدقة بن عبدالله شنيده و آن را به زُهَير نسبت داده است . . تهذيب التهذيب ، ج8 ، ص39 و تهذيب الكمال ، ج14 ، ص239 .  از كلام احمد بن حنبل بهدست مىآيد كه روايت عمرو از صدقه باطل و بى ارزش است . حديث مورد بحث نيز از احاديثى است كه عمرو بن ابى سلمه از صدقة بن عبدالله نقل كرده است ( و همانطور كه خواهد آمد ) صدقة بن عبدالله ضعيف مىباشد . ساجى نيز مىگويد :



عمرو ، ضعيف است . . ميزان الاعتدال ، ج3 ، ص262 ؛ تهذيب الكمال ، ج14 ، ص239 . مقدمة فتح البارى ، ص453 و المغنيفى الضعفاء ، ج2 ، ص484 ، شماره 4661 .  برخى از متأخرين گفتهاند ، عمرو بن ابى سلمه ضعيف است و غير از ابن يونس كسى او را تقويت نكرده است . . ضعيفٌ لا يعتبر به و ما وثقه سوى ابن يونس ، تحرير تقريب التهذيب ، ج3 ، ص94 ، شماره 5043 .  دليل مهم ضعف وى ابهام و اجمال در احاديثى كه وى نقل كرده مىباشد . صدقة بن عبدالله . از راويان حديث طبقه هفتم مىباشد و در سال 66 هجرى وفات كرده است . تقريب التهذيب ، ج1 ، ص366 .  مسلم در وصف او مىگويد . ذهبى مىگويد : «هو الامام الكبير الحافظ المجود الحجة الصادق . . . » سير اعلام النبلاء ، ج12 ، ص557 . محقق تسترى ( ره ) نيز درباره چنين شخصيتى مىگويد : وى ناصبى است . قاموس الرجال ، ج9 ، ص110 . :



احاديث صدقه ، شاذ است . . سير اعلام النبلاء ، ج7 ، ص316 ؛ تهذيب التهذيب ، ج4 ، ص365 و الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج4 ، ص74 .  بخارى نيز مىگويد :



صدقه ضعيف است . . تاريخ الكبير ، ج4 ، ص296 ( 2886 ) ؛ الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج4 ، ص74 ؛ ميزان الاعتدال ، ج2 ، ص310 و تهذيب التهذيب ، ج4 ، ص365 .  نسائى . تهذيب التهذيب ، ج4 ، ص365 . الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج4 ، ص74 . و يحيى بن معين . تهذيب الكمال ، ج9 ؛ صص80 و 79 ؛ تهذيب التهذيب ، ج4 ، ص74 ؛ سيراعلامالنبلاء ، ج7 ، ص317 و الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج4 ، ص74 . نيز وى را تضعيف كردهاند .



احمد بن حنبل در وصف او مىآورد :



صدقه ضعيف است . ميزان الاعتدال ، ج2 ، ص310 . . در جاى ديگر احاديث صدقه را شاذ و منكَر مىداند . . تهذيب الكمال ، ج9 ، صص80 و 79 ؛ الضعفاءالكبير ، ج2 ، ص207 و الجرح والتعديل ، ج4 ، ص429 .  ابن حبّان نيز درباره او مىگويد :



صدقه از جمله كسانى است كه به بزرگان ، احاديث جعلى و دروغ نسبت مىدهد و از قول بزرگان احاديث جعلى نقل مىكند ، هيچكس به روايتهاى صدقه اعتنايى نمىكند ، مگر براى تعجب ! احاديثى كه صدقه آنها را روايت مىكند ، بهترين شاهد و گواه بر دروغ بودن و ساختگى بودن آن مىباشد و اين مطلب را كسى كه تازه پاى به عرصه علم رجال نهاده درمى يابد تا چه رسد به علما و بزرگان پر تجربه و متبحِّر ! . كان ممن يروى الموضوعات عن الاثبات لا يشتغل بروايته الا عند التعجب . . . و هو يروى عن محمد بن المنكدر عن جابر بنسخة موضوعة يشهد لها بالوضع من كان مبتدئاً فى هذه الصناعة فكيف المتبحِّر فيها ؛ كتابالمجروحين ، ج1 ، ص374 و سيراعلامالنبلاء ، ج7 ، صص316 و 317 .  ابن عدى مىنويسد :



اكثر احاديثى كه صدقه روايت مىكند از احاديثى است كه كسى از آنها پيروى نمىكند و صدقه به ضعيف بودن نزديكتر از صحيح بودن مىباشد . الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج4 ، ص76 . لا يتابع حديثه . . ابو حاتم نيز مىگويد :



صدقه ضعيف است . الجرح و التعديل ، ج4 ، ص429 . . دلايل ضعف صدقه :



1- نقل احاديث شاذ



2- جعل حديث و نسبت آن به بزرگان



بررسى حديث دهم در حديث دهم «معاوية بن صالح» ضعيف است . معاوية بن صالح . از راويان طبقه يازدهم مىباشد ، و در سال 33 هجرى وفات كرده است . تقريب التهذيب ، ج2 ، ص259 .  ذهبى در تضعيف معاوية بن صالح مىگويد : بخارى به حديث معاوية بن صالح استناد نكرده است . لم يحتج به البخارى ، تذكرة الحفاظ ، ج1 ، ص176 ، شماره 173 . . و اين نشانه ضعف وى مىباشد . ابو حاتم نيز مىگويد :



احاديث معاويه نگاشته مىشود اما بدان احتجاج نمىشود . يكتب حديثه و لا يحتج به ، الجرح و التعديل ، ج8 ، ص382 ؛ تهذيب الكمال ، ج18 ، ص209 ؛ تهذيب التهذيب ، ج10 ، ص189 و المغنيفى الضعفاء ، ج1 ، ص666 ، شماره 6315 . . و در جاى ديگر نيز گفته :



بخارى از وى حديثى نقل نكرده است . لم ينقل البخارى عنه ميزان الاعتدال ، ج4 ، ص135 . . ابن عدى مىنويسد :



در احاديثش افرادات و شذوذ زياد به چشم مىآيد . . له افرادات كثير ، الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج6 ، ص407 .  از يحيى بن سعيد درباره معاوية بن صالح سؤال مى شود ، وى در پاسخ مىگويد : حتى يك حرف هم از او نقل نكردهايم . و لم ننقل منه حرفاً الضعفاء الكبير ، ج4 ، ص183 . تهذيب الكمال ، ج18 ، ص208 ؛ الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج6 ، ص404 .  در جاى ديگر ابن معين مىگويد :



يحيى بن سعيد از معاوية بن صالح راضى نبود ! . لا يرضى عنه ، تهذيب التهذيب ، ج10 ، ص190 ؛ ضعفاء الكبير ، ج4 ، ص183 و المغنيفى الضعفاء ، ج2 ، ص666 .  ابو اسحاق در وصف او مىآورد . «الامام الحافظ محدث الموثَّق» سير اعلام النبلاء ، ج11 ، ص121 . : معاوية بن صالح صلاحيت ندارد كه از او حديث نقل شود . الضعفاء الكبير ، ج4 ، ص183 . . عُقَيلى با چند واسطه از موسى بن سلمة نقل مىكند كه روزى نزد معاوية بن صالح رفتم تا از او حديثى بنويسم در آن هنگام او را با آلات لهو و لعب مشاهده نمودم پس از اين واقعه او را ترك گفتم و ديگر از وى حديثى ننگاشتم . . . . . موسى بن سلمه . قال : اتيت معاوية بن صالح لَأَ كتب عنده فرأيت اداة الملاهى . . . قال تركته و لم اكتب عنه ؛ الضعفاءالكبير ، ج4 ، ص183 و تهذيب التهذيب ، ج10 ، ص190 . دلايل مهم ضعف معاوية بن صالح :



1- نقل احاديث شاذ و خلاف مشهور



2- فاسق بودن وى



بررسى حديث يازدهم و دوازدهم و سيزدهم در سند اين سه روايت «ابراهيم نخعى »مىباشد كه تضعيف شده است .



ابراهيم بن يزيد نخعى احمد بن حنبل تمامى احاديثى را كه ابراهيم نخعى درباره تقدّم اسلام ابوبكر نقل كرده ، بى پايه و اساس مىداند . الجامع فى العلل و معرفة الرجال ج2 ، ص 254 .  احمد بن حنبل در جاى ديگر پيرامون اين حديث مىگويد :



طريق زيد بن ارقم حسن است ولى كلام ابراهيم مرسل مىباشد . فضائل الصحابة ج2 ، ص 590 .  ابن حجر عسقلانى اين فرد را چنين وصف كرده :



ابراهيم ثقه است به جز اين كه مرسلات زياد دارد ! . ثقة الا انه يرسل كثيراً . تقريب التهذيب ، ج1 ، ص46 . . ابو سعيد العلائى نيز مىگويد . «الامام الحافظ الحجة» سير اعلامالنبلاء ، ج12 ، ص411 . : ابراهيم احاديث مرسل زياد دارد . هو مكثر الارسال تهذيب التهذيب ، ج1 ، ص156 . ، و طبق مبانى درايه «مرسل» يكى از انواع ضعف مىباشد . مجمع الزوائد ، ج9 ، ص145 . . ذهبى درباره وى مىگويد :



ابراهيم ، عربى بلد نبوده و اشتباه مىكرده است . برخى ديگر نيز در نكوهش ابراهيم مىگويند : ابراهيم احاديث را از استاد و فرد خِبره نياموخته او از هركس كه حديث مىشنيده آن را بدون فكر و تأمل نقل مىكرد ! . سيراعلامالنبلاء ، ج4 ، ص521 و فهارس مختلف الشيعة ، ج10 ، ص21 .  همچنين سيوطى وى را تضعيف كرده و درباره وى به نقل از اعمش چنين گفته : ابراهيم اهل فن و حديث شناس نبوده . طبقات الحفاظ ص 36 .  احمد بن حنبل در تضعيف ابراهيم به نقل از پدرش از هشيم از خالد بن سلمة مخزومى نقل مىكند : «لقد رأيت ابراهيم النخعى فرأيت رجلاً لحاناً» . الجامع فى العلل و معرفة الرجال ، ج1 ، ص137 .  ابراهيم را ملاقات كردم در حالى كه وى پراشتباه در گفتار و سخن بود . اما احمد بن حنبل در جاى ديگر اين سخن را مردود شمرده و مىگويد : هشيم اين جمله را از خالد بن سلمه نشنيده است ! . الجامع فى العلل و معرفة الرجال ، ج1 ، ص238 . بدين ترتيب پر اشتباه بودن ابراهيم را رد مىكند ، اگر هشيم اين جمله را از خالد بن سلمه نشنيده باشد ، اين اشكال نيز بر ابراهيم وارد مىشود ، زيرا اكثر احاديثى كه نقل مىكند ، مرسل مىباشد .



علاوه بر اين جايى براى توثيق و تقويت احاديث مرسل وى نيست . زيرا او اصلاً احدى از اصحاب و ياران پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) را ملاقات نكرده همان گونه كه ابن مدينى گفته است . قال ابن المدينى لم يلق النخعى احدا من صحابة رسول الله . تهذيب التهذيب ، ج1 ، ص155 . . ذهبى در اين باره مىگويد : «ابراهيم هيچ روايتى از صحابه متأخرين نشنيده است . . و لم نجد سماعاً من الصحابة المتأخرين الذين كانوا معه بالكوفة . سير اعلام النبلاء ، ج4 ، ص520 .  ابن خلّكان نيز مىگويد :



ابراهيم عايشه راديده و نزد او رفته اما چيزى كه از عايشه شنيده باشد ثابت نيست . وفيات الاعيان ، ج1 ، ص25 . احد الائمة المشاهيه تابعى رأى عائشه و دخل عليها و لم يثبت له منها سماع . . جالب اين است ، كه ابراهيم در طفوليت عايشه را ملاقات كرده است . . سير اعلام النبلاء ، ج4 ، ص521 ، العبر ج1 ، ص 85 .  پس نمىتوانسته حديثى از عايشه نقل كند ، تا چه رسد به باقى صحابه كه اصلاً آنها را ملاقات نكرده است . به هر حال اگر برخى از صحابه را نيز ديده باشد ، به تصريح ذهبى و شواهد تاريخى چيزى از آنها نشنيده است . ابن سعد مىگويد : ابراهيم بر عايشه داخل شده و از زيد بن ارقم و مغيرة بن شعبه و انس بن مالك حديث نقل كرده است لكن ذهبى اين قول را مردود مىشمارد و مىگويد نقلى از صحابه توسط ابراهيم صورت نگرفته است . سير اعلام النبلاء ، ج4 ، صص520 و 521 . و ديگر اينكه سيوطى مىگويد : ابراهيم از انس بن مالك نيز چيزى نشنيده است . اللئالي المصنوعة ، ج1 ، ص176 . . در نتيجه ، بى اعتبار بودن مراسيل ابراهيم ثابت مىشود و جايى براى توجيه آن باقى نمىماند . با اين حال جاى بسى تأسف و تأمل است كه برخى از اهل سنت از جمله ترمذى . الجامع الصحيح ، ج5 ، ص642 . وابن كثير . البداية و النهاية ، ج3 ، ص26 . و . . . روايتى را كه زيد بن ارقم كه يكى از معتبرترين و مشهورترين صحابى پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) نزد آنان مىباشد ؛ نقل كرده ، ناديده گرفته و قول كسى را كه تابعى و پراشتباه است ترجيح مىدهند ! ! علاوه بر نقدهاى ياد شده ، ابراهيم نزد شيعه ، مورد بحث و گفتگو مىباشد . علامه مامقانى ( ره ) مىفرمايد :



ابراهيم بد نيست و خوب است . تنقيح المقال ، ج1 ، ص43 . . اما محقق تسترى ( ره ) مىفرمايد :



دشمنى و عداوت ابراهيم با اهل بيت معروف است . قاموس الرجال ، ج1 ، ص343 . . دلايل ضعف ابراهيم :



1- نقل احاديث مرسل 2- اشتباه در نقل حديث 3- بى مبالاتى در نقل حديث 4- دشمنى با اهل بيت



 

 

نتيجه :



با توجه به بررسىهاى انجام شده و سست بودن روايات وارده در تقدم اسلام ابوبكر اين پرسش مطرح مىشود كه وى چه زمانى اسلام آورده كه در پاسخ بايد گفت طبق روايات وارده آنچه كه مسلم است وى نخستين مسلمان نبوده و هنگام بعثت پيامبر وى در يمن بوده اسد الغابة ج3 ، ص 207 . و طبق روايات ديگر وى پس از پنج نفر و يا پنجاه نفر به اسلام گرويده كه در پايان اين پژوهش به اين روايات اشاره خواهد شد . ر . ك ص 59 .











 

 


 


 


 


 


 










 






 

قائلين به تقدّم اسلام زيد بلاذرى رواياتى در همين زمينه نقل و آنها را قبول مىكند . انساب الاشراف ، ج1 و2 . .



اين قول را به زهرى ( 124هق ) و سليمان بن يسار ( 94 ) و ديگران نيز نسبت دادهاند . الوافى بالوفيات صفدى ، ج15 ، ص27 . . بيان نصوص و روايات



1 ) طبرى مىگويد : حدثني الحارث قال حدثنا محمد بن سعد قال الواقدى حدثنى ابن ابى ذئب قال : سألت الزهرى من اول من اسلم؟ قال : من النساء خديجة و من الرجال زيد بن حارثة .



2 ) طبرى مىگويد : حدثني الحارث قال حدثنا محمد بن سعد قال اخبرنا محمد بن عمر ( واقدى ) قال حدثنا مصعب بن ثابت عن ابى الاسود عن سليمان بن يسار ، قال : اوّل من اسلم زيد بن حارثه .



3 ) طبرى به نقل از حارث مىگويد : قال حدثنى محمد بن سعد قال اخبرنا محمد ( ابن عمر ) قال حدثنا ربيعة بن عثمان عن عمران بن ابى انس مثله تاريخ الامم و الملوك ، ج1 ، ص540 . . 4 ) بلاذرى روايت مىكند : حدثنا محمد بن سعد عن الواقدى عن ربيعة بن عثمان عن عمران بن ابى انس و عن الواقدى عنابن ابىذئب عن الزهرى : اول من اسلم من الرجال زيد بن حارثه مولى رسول الله ( صلى الله عليه و آله و سلم ) ، ثم اسلم الناس بعده . انساب الاشراف ، ج1 ، ص125 . . 5 ) بلاذرى از محمد بن ثابت نقل مىكند : حدثنا الواقدى عن مصعب بن ثابت بن عبد الله بن زبير عن ابى الاسود عن سليمان بن يسار قال : اول من اسلم زيد بن حارثه . انساب الاشراف ، ج1 ، ص125 ؛ الطبقات الكبرى ، ج3 ، ص44 . . 6 ) بلاذرى از محمد بن سعد نقل مىكند : حدثنا ابو عبدالله ( يعنى الواقدى ) ابنا ابن ابى ذئب عن الزهرى قال : اول من اسلم زيد بن حارثه . . انساب الاشراف ، ج2 ، ص111 ؛ الطبقات الكبرى ، ج3 ، ص44 .  7 ) ابن سعد از واقدى نقل مىكند : عن محمد بن الحسن بن اسامة بن زيد عن حسن المازنى عن يزيد بن قسيط عن محمد بن اسامة ، قال : اول من اسلم زيد بن حارثه . . الطبقات الكبرى ، ج3 ، ص44 و انساب الاشراف ، ج2 ، ص111 و 112 .  8 ) طبرى چنين روايت مىكند : حدثنى عبد الرحمن بن عبد الله بن عبد الحكم قال : حدثنا عبد الملك بن مسلمة حدثنا ابن لهيعة عن ابى الاسود عن عروة قال : اول من اسلم زيد بن حارثه . تاريخ الامم و الملوك ، ج1 ، ص 540 . . 9 ) طبرانى نقل مىكند : ابو شعيب حرانى حدثنا سعد بن ابى مريم حدثنا ابن لهيعة عن ابن شهاب ( زهرى ) قال : اول من اسلم زيد بن حارثه . . معجمالكبير ، ج5 ، ص84 ، ح14653 . 10 ) بلاذرى مىگويد : حدثنى هشام بن عمار حدثنا محمد بن عيسى بن سميع عن ابن ابى ذئب عن الزهرى عن ( ابن ) المسيب قال : اول النساء اسلاماً خديجة و من الرجال زيد بن حارثه . انسابالاشراف ، ج1 ، ص125 . . 11 ) بلاذرى مىگويد : حدثنى هشام بن عمار محمد بن عيسى بن سميع عن ابن ابى ذئب عن الزهرى قال : اول من اسلم من النساء خديجة و من الرجال زيد بن حارثه . انسابالاشراف ، ج2 ، ص112 . . 12 ) عبدالرزاق مىگويد : عن معمر عن الزهرى قال :



ما علمنا احداً اسلم قبل زيد بن حارثه . المصنف عبدالرزاقصنعانى ، ج5 ، ص325 ، ح9718 و ج11 ، ص227 ، ح20393 ؛ الوافىبالوفيات ، ج15 ، ص27 . !

 

الف ) حديث اوّل تا هفتم در سند اين احاديث محمد بن عمر واقدى است كه بيشترين احاديث مربوط به تقدّم اسلام زيد بن حارثه را نقل كرده است و او در نزد اهل سنت و علماى شيعه تضعيف شده است .



بخارى : درباره واقدى مىگويد :



«سكتوا عنه» . تاريخ الكبير ، ج1 ، ص178 ، شماره 543 ؛ سير اعلام النبلاء ، ج9 ، ص457 .  اين اصطلاح در نزد علماى رجال در باره كسىبه كاربرده مىشود كه ضعيف باشد . ميزانالاعتدال ، ج1 ، ص4 . بخارى در جاهاى ديگر مىگويد : به احاديث واقدى عمل نمى شود . از واقدى حتى يك حرف هم نقل نكردهايم . ماعندى له حرف ، ميزان الاعتدال ، ج3 ، ص665 ؛ سير اعلام النبلاء ، ج9 ، ص463 . . بخارى با اين گونه عبارات از واقدى و احاديثش تبرى مىجويد .



مسلم نيز مىگويد : به حديث واقدى عمل نمىشود . . متروك الحديث ، تاريخ بغداد ، ج3 ، ص14 ؛ سيراعلامالنبلاء ، ج9 ، ص462 ؛ الجرحوالتعديل ، ج8 ، ص21 . نسائى نيز عبارات تندى دارد و مىگويد : واقدى موثق نيست . ليس بثقة . تاريخ بغداد ، ج3 ، ص14 ؛ سير اعلام النبلاء ، ج9 ، ص462 ؛ الجرح و التعديل ، ج8 ، ص21 . . و به حديثش عمل نمىشود . متروك الحديث ، الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج6 ، ص241 . . واقدى حديث جعل مىكند . يضع الحديث ، المغنيفى ضعفاء الرجال ، ج2 ، ص619 . . همچنين در باره واقدى مىگويد : يكى از چهار نفرى كه معروف به جعل حديث بر پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) مىباشند واقدى است كه در بغداد چنين كارى مىكرده است . سير اعلام النبلاء ، ج9 ، ص463 . تدريب الراوى ، ص 189 . . احمد بن حنبل نيز مىگويد :



واقدى دروغگواست . واقدى كذاب ، سير اعلام النبلاء ، ج9 ، ص462 ، الكامل فىضعفاء الرجال ، ج6 ، ص241 . تهذيب التهذيب ، ج9 ، ص326 ؛ تهذيب الكمال ، ج17 ، ص100 ؛ الجرح و التعديل ، ج8 ، ص21 . . ابن حبان درباره او مىگويد :



واقدى از افراد موثق ، احاديث مقلوب نقل مىكند و اين نقل به گونهاى است كه گويا در اين كار ( قلب حديث ) متعمِّد بوده است . كتاب المجروحين ، ج2 ، ص290 . . ابو داود به نقل از على بن مدينى مىگويد :



واقدى سى هزار حديث شاذ روايت كرده است . ميزان الاعتدال ، ج3 ، ص666 و سير اعلام النبلاء ، ج9 ، ص462 . . ابو حاتم نيز مىنويسد :



واقدى ضعيف است . الجرح و التعديل ، ( واقدى ضعيفٌ ) ج8 ، ص21 . . يحيى بن معين نيز واقدى را تضعيف كرده و مىگويد :



واقدى بيست هزار حديث شاذ به پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) نسبت داده است . اَغَربَ الواقدى على رسول الله عشرين الف حديث . سير اعلام النبلاء ، ج9 ، ص462 . . ابو زرعة نيز مىنويسد :



مردم به حديث واقدى عمل نمىكنند . ترك الناس حديث الواقدى . سير اعلام النبلاء ، ج9 ، ص463 . . ابن حجر عسقلانى نيز او را تضعيف مىكند و مىگويد : با اينكه واقدى عالم است اما متروك است و به احاديثش عمل نمىشود . متروكٌ مع سعة علمه . تقريب التهذيب ، ج2 ، ص194 . . شافعى نيز به تندى مىنويسد :



نوشتههاى واقدى دروغ است . كُتبُ الواقدى كذْبٌ ، تاريخ بغداد ، ج3 ، ص14 ؛ سير اعلام النبلاء ، ج9 ، ص462 ؛ الجرح و التعديل ، ج8 ، ص21 . . در مدينه كسانى بودند كه سند حديث جعل مىكردند كه يكى از آنها واقدى است . . كان بالمدينة سبع رجال يضعون الأسانيد احدهم الواقدى ؛ تهذيب التهذيب ، ج9 ، ص326 .  على بن مدينى نيز او را رد كرده و مىگويد :



واقدى حديث جعل مىكند . كتاب المجروحين ، ج2 ، ص290 . . عبد الله بن على بن مدينى از پدرش نقل مىكند كه :



پدرم از واقدى حديث نقل نمىكند و همچنين وى را تضعيف مىكند . تاريخ بغداد ، ج3 ، ص12 و سير اعلام النبلاء ، ج9 ، ص462 . . همچنين از قول پدرش مىگويد :



نزد واقدى بيست هزار حديث است كه اصلاً آن رانشنيدهام .



سپس عبدالله مىگويد :



پدرم از او روايتى نقل نمىكرد و همواره او را تضعيف مىكرد . سير اعلام النبلاء ، ج9 ، ص462 . . نَوَوى نيز درباره او مىنويسد :



اصحاب ما گفتهاند هر چه را كه واقدى روايت كرده مردود است زيرا وى نزد اهل حديث و غير اهل حديث ضعيف است و ديگر اينكه به احاديث مسند و متصل واقدى استناد نمىكنند تا چه برسد به احاديثى كه مرسل و يا اينكه آن را از خودش نقل مىكند . المجموع فى شرح المهذّب ، ج1 ، صص164 و 114 ، دارالفكر ؛ تهذيب التهذيب ، ج9 ، ص326 . . نووى در جاى ديگر درباره محمد بن سعد ( صاحب كتاب الطبقات الكبرى ) كه كاتب و شاگرد واقدى مىباشد اينگونه سخن مىگويد : محمد بن سعد خودش ثقه است اما از ضعفاء بسيار نقل مىكند ، يكى از آن ضعفا استاد وى ، واقدى مىباشد . تدريب الراوى ، ص495 . . بدين ترتيب واقدى را ضعيف دانسته و طبقات ابن سعد را نيز زير سؤال مىبرد . اسحاق بن راهويه . «هو الامام الكبير ، شيخ المشرق سيد الحافظ . . . .» سيراعلامالنبلاء ، ج11 ، ص358 ، لازم به ذكر است باوجود همه سانسورهإ؛11 درباره صحيفه امام على توسط علماى اهل سنت انجام مىگيرد جالب اين است كه يكى از كسانى كه صحيفه امام على را ديده و بدان استناد كردهاسحاق بن راهويه مىباشد ر . ك عمدة القارى فى شرح صحيح بخارى ج2 ، ص 158 . نيز مىگويد : واقدى نزد من از جمله كسانى است كه جعل حديث مىكند . سيراعلامالنبلاء ، ج9 ، ص462 ؛ تهذيبالتهذيب ، ج9 ، ص326 ؛ تهذيبالكمال ، ج17 ، ص100 ؛ الجرحوالتعديل ، ج8 ، ص21 . . ذهبى با عبارتهاى گوناگون در كتابهاى مختلف ، واقدى را مردود و ضعيف شمرده و مىگويد :



جماعتى واقدى را تضعيف كردهاند . العبر ، ج1 ، ص227 . . همگان بر ترك واقدى اتفاق دارند . المغنيفى الضعفاء ، ج2 ، ص619 . . واقدى ضعيف است . سير اعلام النبلاء ، ج9 ، ص469 . . و در تذكرة الحفاظ مىگويد :



در اين كتاب شرح حال واقدى را بيان نمىكنيم . بدين خاطر كه همگان بر ضعف و ترك وى اتفاق دارند . اگر چه واقدى از اهل علم مىباشد ، لكن حديثش متقن نيست . زيرا از هر جايى ( بدون تأمل ) نقل حديث كردهاست . تذكرة الحفاظ ، ج1 ، ص348 ، شماره 334 . . در ميزانالاعتدال نيز مىگويد : اجماع بر موهون بودن احاديث واقدى مىباشد . ميزان الاعتدال ، ج3 ، ص666 . . ابن خلّكان نيز مىنويسد :



واقدى را در حديث تضعيف كرده و درباره وى چيزهايى گفتهاند . و ضعفوه فى الحديث و تكلموافيه ، وفياتالاعيان ، ج4 ، ص348 ، شماره 644 . . صفدى نيز درباره وى مىگويد :



واقدى سندهاى روايت را عوض كرده و در يك متن آن را جاى مىداد ! و خلاصه اينكه همه بر ضعيف بودن واقدى اجماع دارند . وكان يقلب الاسانيد و يأتى بمتن واحد . . . و حاصل الامر انه مجمع على ضعفه ؛ الوافىبالوفيات ، ج4 ، ص238 . . حاكم ابو احمد :



واقدى در حديث ضعيف است . تهذيب الكمال ، ج17 ، ص100 . . ابن عدى : متون اخبارىكه واقدى روايت كرده ، صحيح و مسلّم نيست و اين بارزترين ضعف است . متونالاخبار الواقدى غير محفوظة و هو بَيِّنُ الضعف ، الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج6 ، ص243 . . ابن نديم نيز از سر عداوت و دشمنى و يا جهالت ، وقتى مىخواهد اين راوى جاعل و كذاب را رد كند ، او را به شيعى بودن منسوب كرده و مىگويد : واقدى شيعه مىباشد اما در آن زمان تقيّه مىكرده . الفهرست ، ص144 . ! ! محقق تسترى ( ره ) در نقد كلام ابن نديم مىگويد :



بين گفتار ابن نديم با ديگر علما چقدر فاصله است ، چرا كه ابن نديم مىگويد «واقدى شيعه است» اما از كلام خطيب بغدادى چنين بر مىآيد كه واقدى ضد شيعه مىباشد . شاهد ديگر ، كلام شيخ مفيد ( ره ) در كتاب جَمَل است كه مىفرمايد :



مذهب واقدى عثمانى بوده و از امام على ( عليه السلام ) نيز منحرف بوده است . قاموس الرجال ، ج9 ، ص492 . . همچنين محقق كتاب «المغازى» ادعاى ابن نديم را مردود و شواهدى نيز بر عدم تشيع وى اقامه مىكند . مقدمه كتاب المغازى ، ج1 ، ص16 . . برخى از متأخرين نيز درباره رد تشيع وى چنين گفتهاند :



«سبب اينكه برخى واقدى را شيعه مىدانند به خاطر برخى مطالبى است كه در امامت ائمه در كتابهايش آورده و اين نيز اقتضاى تأليف كتاب بوده لذا دليلى بر تشيع وى نمىباشد . » موسوعة التاريخ الاسلامى ج1 ، ص 29 .



نزد علما و بزرگان شيعه نامى از وى به ميان نيامده است . مستدركات علم الرجال ، ج7 ، ص266 ؛ البته قابل ذكر است كه در برخى از كتب رجالى شرح حال وى مختصراً آمده . معجم رجال الحديث ، ج17 ، ص72 ؛ شيخ الطائفه در نقد كتابالمغازى مىفرمايد : «بعضى از ثقات و معتمدين عامه بر اين باورند كه اين كتاب براى واقدى نبوده بلكه براى ابراهيم بن محمد ابى يحيى مىباشد كه واقدى آن را به نام خويش ثبت كرده است . » الفهرست ص 3 ، قاموس الرجال ج9 ، ص 492 ، منتهى المقال ج1 ، ص 189 ، معجم رجال الحديث ، ج17 ، ص72 . ، علامه امينى ( ره ) با طرد واقدى درباره او مىفرمايد :



واقدى سى هزار حديثى كه اصل و پايه ندارد روايت كرده است . الغدير ، ج5 ، ص290 ، قديم . ج5 ، ص466 ، جديد . . با اين وصف متأسفانه برخى از متأخرين با اغماض و چشم پوشى از نقدهاى ياد شده كلام شيخ مفيد را تحريف كرده و چنين ترجمه كردهاند : كه واقدى عثمانى مذهب بوده اما از امام على منحرف نبوده است ! ! ! ر . ك رسول جعفريان ، منابع تاريخ اسلام ص 76 . و اين تناقض است ، چرا كه واقدى عثمانى مذهب نمىتواند از امام على منحرف نباشد . بهترين گواه بر انحراف واقدى از امام على نقل روايات تقدّم اسلام زيد بن حارثه مىباشد كه بيشترين نقل تقدّم اسلام زيد را واقدى نقل كرده است .



دلايل ضعف واقدى :



1- جعل حديث



2- تدليس در سند حديث



3- مخالف بودن وى با امام على ب ) بررسى اسناد حديث هشتم و نهم



در سند اين دو روايت «عبد الله بن لهيعة» و «عبد الملك بن مسلمة» كه هر دو ضعيف هستند ، مىباشند . ابتداء به نقل اقوال علماى اهل سنّت درباره عبدالله بن لهيعة مىپردازيم : عبدالله بن لهيعة نسائى مىآورد :



ابن لهيعة ضعيف است . الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج4 ، ص145 و ميزان الاعتدال ، ج2 ، ص475 . . يحيى بن معين مىگويد :



ابن لهيعة ضعيف است و به احاديث وى احتجاج نمىشود . ضعيف و لايحتج بحديثه ، ميزان الاعتدال ، ج2 ، ص475 . . در جاى ديگر مىگويد : ابن لهيعة قوى نمىباشد . الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج4 ، ص145 . ابن لهيعة ليس بقوى . . روزى به يحيى بن معين خبر سوختن كتب ابن لهيعة را رساندند ، در پاسخ گفت : ابن لهيعة قبل و بعد از سوختن كتابهايش ضعيف بوده است . الكامل فى ضعفاء الرجال ، ج4 ، ص144 . . جوزجانى . ذهبى درباره وى مىگويد : «الشيخ المحدث الثقة القدوة . » سير اعلام النبلاء ، ج15 ، ص248 . البته قابل ذكر است به تصريح علماى اهل سنت وى ناصبى و دشمن اهل بيت ( عليهم السلام ) مىباشد ، ابن حجر عسقلانى مىنويسد : « جوزجانى كان ناصبياًمنحرفاً عن على» ر . ك مقدمه فتح البارى ص 409 و 410 ، لسان الميزان ج1 ، ص 108 ، دار القطنى نيز مىگويد : «كان من الحفاظ المصنفين الثقات لكن كان فيه انحراف عن على بن ابيطالب . » معجم البلدان ج2 ، ص 183 . مىنويسد : حديث ابن لهيعة هيچ نورى ندارد و سزاوار نيست حديثش مورد احتجاج قرار گيرد . ميزان الاعتدال ، ج2 ، صص 475 و 476 و ضعفاءالكبير ، ج2 ، ص11 . . ابن حبّان درباره او مىآورد :



ابن لهيعة يُدَلِّسُ عن الضعفاء . كتاب المجروحين ، ج2 ، ص11 . . مراد از كلام ابن حبّان اين است كه وقتى ابن لهيعة از كسى روايت نقل مىكند و آن شخص ضعيف مىباشد ، اسم شخص ديگرى را به جاى او مىآورد تا ضعف آن شخص پنهان بماند .



دار قطنى نيز در مقاطع گوناگون وى را با عبارات «ضعيف الحديث ، ليس بالقوى ، لا يحتج به و ضعيفٌ» تضعيف كرده است . سنن الدار قطنى ج1 ، ص 76 و 351 ، ج2 ، ص 112 و ج4 ، ص 68 .  حميدى از يحيى بنسعيد نقل مىكند :



حديث ابن لهيعة ارزشى ندارد . تاريخ الكبير ، ج5 ، ص182 و تهذيب الكمال ، ج10 ، ص452 . . خطيب بغدادى مىگويد :



به خاطر بى مبالاتى و سهل انگارى در نقل حديث ، ناهنجارىهاى زيادى در روايتش به چشم مىآيد . تهذيب التهذيب ، ج5 ، ص330 . . ابو حاتم نيز او را رد كرده و مىگويد :



حديث ابن لهيعة مبهم است . الجرح و التعديل ، ج5 ، ص147 . . ابن حجر عسقلانى نيز آورده است :



بعد از سوختن كتابهايش ، اختلال ذهنى پيدا كرد . تقريب التهذيب ، ج1 ، ص444 . . محمد بن سعد نيز گفته است :



ابن لهيعة ضعيف است در حالىكه احاديث متعددى نزد وى مىباشد . طبقات الكبرى ، ج7 ، ص516 و تهذيب التهذيب ، ج5 ، ص330 . . هيثمى نيز وى را ضعيف مىشمارد . مجمع الزوائد ، ج9 ، ص40 . . ابن مدينى از ابن مهدى نقل مىكند كه هيچ روايتى از ابن لهيعة نقل نمىكنم . ميزان الاعتدال ، ج2 ، ص475 و ضعفاء الكبير ، ج2 ، ص293 . . ذهبى نيز مىگويد :



ابن لهيعة ضعيف است . المغنيفى الضعفاء ، ج1 ، ص352 ، شماره 3317 و ميزان الاعتدال ، ج1 ، ص194 . . از روايات ابن لهيعة فقط در مؤيدات و شواهد استفاده مىشود اما مستقيماً به حديث وى احتجاج نمىشود . تذكرة الحفاظ ، ج1 ، ص239 ، شماره 324 . . برخى از متأخرين اهل سنت مىگويند :



ابن لهيعة ضعيف است و در صورتى حديث وى صحيح مىباشد كه عبادله ( عبدالله بن مبارك ، عبدالله بن وهب ، عبد الله بن يزيدمقرى ، وعبدالله بن مسلمة القعنبى ) از وى روايت كنند . تحرير تقريب التهذيب ، ج2 ، صص258 و 259 ، شماره 3563 و كتابالاحكام ، ج6 ، ص536 . . و حال آنكه در اين دو روايت هيچ كدام از افراد ياد شده از ابن لهيعة نقل نكردهاند ، پس ضعيف است .



ديدگاه شيعه درباره ابن لهيعه نزد شيعه نيز نام وى در برخى از كتب آمده است . علامه مامقانى ( ره ) ضعف ابن لهيعه را به خاطر بى مبالاتى و سهل انگارى ، او در نقل حديث مىداند . مستدركات مقباس الهداية ، ج6 ، ص71 ؛ اقوال علماى شيعه درباره ابن لهيعة بدين شرح است : علامه امينى ( ره ) مىفرمايد : طريق احاديثى كه ابن لهيعة از جابربن عبدالله انصارى نقل مىكند ، صحيح و رجالش ثقه مىباشد ( الغدير ، ج1 ، صص77 و 78 ، چ قديم و ج1 ، ص176 ، چ جديد ) در جاى ديگر علامهامينى ( ره ) وى را يكى از راويان صحيح شيعه بر مىشمارد ( الغدير ، ج3 ، ص94 ، چ قديم و ج3 ، ص136 ، چ جديد ) علامه نمازى ( ره ) و محقق تسترى ( ره ) بعضى از روايات ابن لهيعة را نيكو دانسته و به برخى از آنها اشكال كردهاند ( مستدركات علم الرجال ، ج5 ، صص78 و 79 ؛ قاموس الرجال ، ج6 ، صص566 و 565 . ) زيرا او از هر كس كه باشد بدون تأمل و دقت در راوى آن حديث ، حديث را نقل مىكند . دلايل مهم ضعف ابن لهيعة :



1- تدليس در سند حديث 2- بى مبالاتى و سهل انگارى در نقل حديث



3- اختلال حواس و حافظه در اواخر عمر وى عبدالملك بن مسلمة حال به بررسى ديدگاه علماى اهل سنّت درباره راوى ديگرِ احاديثِ هشتم و نهم مىپردازيم : ابن حبان درباره او مىگويد : عبدالملك بن مسلمة احاديث شاذ و غير قابل قبول زيادى از اهل مدينه نقل مىكند . . كتاب المجروحين ، ج2 ، ص134 ؛ ميزان الاعتدال ، ج2 ، ص664 ؛ لسان الميزان ، ج4 ، ص85 ؛ سير اعلام النبلاء ، ج10 ، ص445 . ابو حاتم رازى مىگويد :



در حديث او ابهام است لذا قوى نمىباشد . الجرح و التعديل ، ج5 ، ص371 . . ابو زرعة مىگويد :



ابن مسلمة قوى نيست و احاديث او غير قابل تحمل است . همان . . ابن يونس نيز او را تضعيف كرده و مىگويد :



احاديث ابن مسلمة شاذ و غير قابل تحمل است . كتاب المجروحين ، ج2 ، ص134 ؛ لسان الميزان ، ج4 ، ص82 ؛ سير اعلام النبلاء ، ج10 ، ص445 . ميزان الاعتدال ، ج2 ، ص664 ؛ المغنيفى الضعفاء ، ج2 ، ص 408 ، شماره 3843 . . دليل عمده ضعف وى نقل احاديث شاذ و مبهم مىباشد .



ج ) بررسى اسناد حديث دهم و يازدهم : در سند اين دو روايت «هشام بن عمار» و «محمد بن عيسى بن سميع» مىباشند . نخست به بررسى ديدگاه علماى رجالى و بزرگان اهل سنّت درباره محمدبن عيسى پرداخته و در ادامه نوشتار ، وضع هشام بن عمار را روشن خواهيم ساخت : محمد بن عيسى بن سميع ابو حاتم رازى درباره او مىگويد :



حديثش نوشته مىشود اما به آن استدلال نمىشود . الجرح و التعديل ، ج8 ، صص37 و 38 و ميزان الاعتدال ، ج3 ، صص678 و 677 . . عثمان دارمى . ذهبى مىگويد : «الامام العلامة ، الحافظ الناقد . » سير اعلام النبلاء ، ج13 ، ص319 . نقل مىكند كه محمد بن عيسى بن سميع اصلاً اهل حديث نيست و ديگر اينكه «قَدَرى» است . تهذيب التهذيب ، ج9 ، ص346 . . ذهبى مىآورد : مىگويند راستگو است ، اما خطاكار و پر اشتباه است و مدلس نيز مىباشد . صدوق مخطىء و مُدَلِّس ، المغنيفى الضعفاء ، ج2 ، ص622 . . ابن حجر مىگويد :



محمد بن عيسى به تدلس متهم شده است ، زيرا او اصلاً از ابن ابى ذئب روايتى نشنيده است ، بلكه از اسماعيل بن يحيى شيبانى حديث شنيده و چون اسماعيل بن يحيى ضعيف است ، ابن ابى ذئب را جايگزين وى كرده و حديث را از وى نقل مىكند . تهذيب التهذيب ، ج9 ، ص346 . . در بحث ما نيز همينگونه است زيرا محمد بن عيسى بن سميع از ابن ذئب نقل كرده است ولى در واقع محمد بن عيسى روايت را از اسماعيل بن يحيى نقل كرده است كه اسماعيل بن يحيى ضعيف مىباشد . عُقَيلى درباره اسماعيل بن يحيى مىگويد :



از احاديث وى تبعيت و پيروى نمىشود . الضعفاء الكبير ، ج1 ، ص96 . . يزيد بن هارون . ذهبى مىگويد : «الامام القدوة ، شيخ الاسلام الحافظ . » سيراعلامالنبلاء ، ج9 ، ص358 . مىگويد : اسماعيل دروغگو است . تهذيب الكمال ، ج2 ، ص238 . المغنيفى الضعفاء ، ج1 ، ص86 ، شماره 7330 . . اما از علماى شيعه علامه امينى ( ره ) مىفرمايد :



اسماعيل دروغگو است . الغدير ، ج5 ، ص219 ، چ قديم . ج5 ، ص325 ، چ جديد . . و بدين ترتيب نيرنگ محمد بن عيسى آشكار شده و اسماعيل نيز تضعيف مىشود . دلايل ضعف محمد بن عيسى :



1- پر خطا و اشتباه در نقل حديث



2- تدليس در سند حديث



3- قدرى مذهب بودن



د ) بررسى سند حديث دوازدهم اين روايت نيز ضعيف است زيرا سلسله سند در دو مرحله مرسل است : 1 ) معمر حديث را از زهرى نقل مىكند در حالىكه چندين راوى مابين معمر و زهرى قرار دارند ، از اين رو حديث مرسل است . 2 ) زهرى نيز روايت را مرسل ذكر مىكند ، زيرا زيد بن حارثه در جنگ موته به شهادت رسيد در حالى كه زهرى در آخر خلافت خليفه دوم بهدنيا آمده ، پس



ونه مىتواند اين حديث را مستقلاًنقل كند؟ !



و ديگر اينكه زهرى را ضعيف شمردهاند بهخاطر اينكه تدليس مىكرده است ، يعنى از ضعفا حديث نقل مىكرده و آن را به شخصيتهاى موثق نسبت مىداده همچنين بعضى ديگر نيز به حديث زهرى اعتماد نمىكنند . به خاطر اينكه در دستگاه حكومت بنىاميه بوده و به اصطلاح ، عالم دربارى بوده و براى مصالح حكومت حديث نقل يا جعل مىكرده . . . احمد بن المقرى التلمسانى ، نفح الطيب من غُصْن الاندلس الرطيب ، ج3 ، ص 236 ، الامام الحسين فى مكة المكرمة نجمالدين طبسى ، ج2 ، ص239 ؛ به نقل از تهذيب الكمال ، ج17 ، ص226 ؛ ميزان الاعتدال ، ج4 ، ص 40 ؛ تهذيب التهذيب ، ج9 ، ص395 و سير اعلام النبلاء ، ج5 ، ص339 .  عبدالرزاق نيز در تضعيف اين روايت مىگويد : فرد ديگرى غير از زهرى را سراغ ندارم كه چنين حرفى زده باشد . المصنف ، عبدالرزاق صنعانى ، ج11 ، ص227 ، ح20393 . ! اين اشاره به اِفرادات و شذوذ زهرى دارد .



از نظر شيعه نيز زهرى ضعيف بوده چنانچه مجلسى اول و دوم درباره وى چنين گفتهاند : « ضعيفٌ هو من علماء المخالفين كان له رجوع الى سيد الساجدين . » روضة المتقين ج3 ، ص 230 و 235 ، مرأة العقول ج16 ، ص 246 ، قابل ذكر است وحيد بهبهانى نسبت داده شده كه قائل به تشيع زهرى است و به اين قول محقق تسترى و خوئى تمايل دارند كه اين نظر توسط متأخرين نقد شده است . ر . ك صوم عاشورا بين السنة و البدعة ص 52 . برخى از معاصرين ضعفهاى زهرى را اينگونه بيان كردهاند :



1- وى از كسانى است كه ظالمين را در ظلم و ستم يارى مىكرده است ؛ آلوسى ، روح المعانى ج3 ، ص 189 . 2- با پادشاهان بنى اميه ارتباط تنگاتنگى داشته به گونهاى كه استاد فرزندان آنها در تمامى كارهاى آنان بوده است سير اعلام النبلاء ج5 ، ص 337 .اين در حالى است كه ذهبى از امام صادق نقل مىكند : «اذا رأيتم الفقهاء قد ركنوا الى السلاطين فاتهموهم . » سير اعلام النبلاء ج6 ، ص 262 .  3- وى از كسانى است كه جوايز و هداياى سلاطين را قبول مىكرده است ؛ سير اعلام النبلاء ج5 ، ص 337 ، تاريخ الاسلام ( حوادث سال 121 ) ص 235 ، نفح الطيب ج3 ، ص 236 . 4- از كسانى است كه فضايل امام على را كتمان مىكرد چنانچه ابن عساكر به نقل از خواهر زهرى مىنويسد : «وى فضايل على و آل محمد را كتمان مىكرد . » تاريخ دمشق ج42 ، ص 227 . به اين نكته ابن حبان نيز اشاره كرده است . كتاب المجروحين ج1 ، ص 258 .  5- وى ناصبى مىباشد ، چنانچه ابن ابى الحديد مىنويسد : روزى امام سجاد شنيد كه زهرى و عروة بن زبير در مسجد پيامبر نشسته و نسبت به على بد گويى مىكنند ، على بن الحسين به مسجد رفته و آنان را سخت توبيخ كرد . شرح نهج البلاغه ج4 ، ص 102 ، اين موارد پنجگانه از رجال مقارن اثر نجم الدين طبسى برداشت شده است .  نتيجه )



پس از بررسى نصوص سست بودن ادعاى كسانى كه قائل به تقدّم اسلام زيد بن حارثه بودهاند آشكار شد كه حتى يك حديث صحيح در اين باره وارد نشده اما ذكر اين نكته ضرورى است كه زيد بن حارثه پس از حضرت خديجه و امام على اسلام آورد و چنين افتخارى را براى خويش در طول تاريخ ثبت كرد چنانچه ابن اسحاق در اين باره مىگويد : «زيد بن حارثه پس از حضرت على اسلام آورد و نخستين مسلمان پس از حضرت على مىباشد . » المعجم الكبير ج5 ، ص 84 ، ح4652 ، السيرة النبوية ج1 ، ص 264 ، كتاب البدء و التاريخ ج2 ، ص 52 .  هيثمى در تثبيت اين روايت مىگويد : «اسناده حسنٌ . » مجمع الزوائد ج9 ، ص 274 .  







 

 


 


 


 


 


 










 






 

قائلين به تقدّم اسلام امام على ( عليه السلام ) بزرگان صحابه و تابعين و بسيارى از محدّثان و مورّخان اهل سنت بر اين باورند كه علىبن ابىطالب ( عليه السلام ) نخستين مسلمان مىباشد . پيامبر اكرم و حضرت على و امام حسن مجتبى نخستين مسلمان را حضرت على مىدانند .



از صحابه و تابعين : زيد بن ارقم ، عبد الله بن عباس ، انس بن مالك ، سلمان فارسى ، ابو ايوب انصارى ، ابوذر غفارى ، جابر بن عبدالله انصارى ، مقداد ، خبّاب بن ارت ، محمد بن كعب انصارى ، ابو سعيد خدرى ، عفيف كندى ، خليل بن احمد فراهيدى ، ابن ابى ليلى ، ابو اسحاق ، عمر بن خطاب ، سعد بن ابى وقاص ، عبد الرحمن بن عوف ، ابو موسى اشعرى ، حسن بصرى و . . . مىباشند كه به احاديث آنها اشاره خواهد شد . از محدثان و مورخان اهل سنت :



* ابن اسحاق ( 151هق ) مىگويد :



نخستين كسى كه از پيامبر پيروى كرد و به او ايمان آورد ، على بن ابيطالب و بعد از او زيد بن حارثه . المعارف ص 168 . تاريخ الامم و الملوك ج1 ، ص 540 .  * مسعودى ( 346هق ) مىگويد :



طبق قول اهل بيت و پيروان آنان على نخستين مسلمان و نمازگزار مىباشد . التنبيه و الاشراف ص 198 . * ابن حبّان ( 354هق ) نيز قايل به تقدّم اسلام امام على ( عليه السلام ) است . السيرة النبوية و اخبار الخلفاء ، ج1 ، ص 67 و 68 ، كتاب الثقات ج1 ، ص 52 . . * بيهقى ( 458هق ) نيز على را نخستين مسلمان مىداند . سنن الكبرى ج9 ، ص 94 و 95 ، السنن الصغرى ج2 ، ص 365 ، السنن الصغير ج1 ، ص 570 . * خطيب بغدادى ( 463هق ) :



على ( عليه السلام ) اول كسى است كه پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) را تصديق كرده است . تاريخ بغداد ، ج1 ، ص 133 . . * ابن عبد البرّ قرطبى ( 463هق ) مىگويد :



علىبن ابىطالب ( عليه السلام ) اولين مردى است كه به خدا و رسول خدا ايمان آورد و خديجه نخستين زنى است كه به خدا و رسول او ايمان آورد . . الاستيعاب ، ج3 ، ص 197 .  * ابن جوزى ( 597هق ) :



پيشگامان در اسلام حضرت خديجه و حضرت على ( عليه السلام ) هستند . الوفاء باحوال المصطفى ، صص 163 و 164 . . * عزّالدين ابن اثير جزرى ( 630هق ) :



تقدّم در اسلام با امام على ( عليه السلام ) مىباشد . الكامل فى التاريخ ، ج1 ، صص 484 و 485 . در جاى ديگر مىگويد طبق نظر بسيارى از علما و بزرگان امام على نخستين مسلمان مىباشد . اسد الغابة ج4 ، ص 16 .  * سبط بن جوزى ( 654هق ) نيز نخستين مسلمان و نمازگزار را على مىداند . تذكرة الخواص ص 26 . * ابن ابى الحديد ( 656هق ) نيز قايل به تقدّم اسلام امام على است و بحث مفصلى در اين رابطه دارد . شرح نهج البلاغة ، ج1 ، ص32 ؛ ج4 ، ص319 ؛ ج13 ، ص148 . .



* صفدى ( 764هق ) مىگويد :



سلمان و ابوذر ، مقداد ، خبّاب و زيد بن اسلم روايت كردهاند كه امام على نخستين مسلمان بوده و بر همگان برترى دارد . الوافى بالوفيات ج21 ص 270 و 269 .  * دِمْيَرى ( 808هق ) نيز بر اين باور است كه حضرت على نخستين مسلمان و نمازگزار است . حياة الحيوان الكبرى ج1 ، ص 79 .  * ابن حجر عسقلانى ( 852هق ) :



علىبن ابىطالب ( عليه السلام ) ، پسر عموى پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) و داماد ايشان مىباشد . . . و بهتر اين است كه ايشان اول مسلمان باشد . تقريب التهذيب ، ج2 ، ص39 . جالب اين است ، در چاپ جديد تقريب التهذيب ، كلام ابن حجر عسقلانى را تحريف كردهاند و اين گونه نوشتهاند : «جمعى مىگويند : اولين نفر كه به اسلام گرويد علىبن ابىطالب ( عليه السلام ) است» تحرير تقريب التهذيب ، ج3 ، ص 231 . . در جاى ديگر مىگويد :



طبق قول اكثر اهل علم ايشان اول كسى است كه اسلام آورده است . الاصابة ، ج2 ، ص 506 . . * گروهى از متأخرين نيز قايل به تقدّم اسلام حضرت على بر همگان مىباشند . موسوعة الفقه الاسلامى ، ج1 ، ص 269 ؛ شباب حول الرسول ، ص21 .

 

 . نصوص و روايات



شمارش و دسته بندى روايات بر اساس ترتيبى است كه ابن عساكر . ذهبى درباره وى مىگويد : «الامام العلامة الحافظ ، الكبير ، المجوّد محدث الشام ثقة الدين . » سير اعلام النبلاء ، ج20 ، ص554 . در تاريخ دمشق جمع آورى كرده ، زيرا اكثر روايات و نصوص كه تصريح بر تقدّم ايمان و اسلام امام على ( عليه السلام ) دارد ، در اين كتاب جمع آورى شده است . علامهامينى ( ره ) در كتاب شريف الغدير تمامى رواياتى را كه از منابع اهل سنت مىباشد بهتفصيل نقل مىكند ، ج3 ، ص 220 ، چ قديم ، ج3 ، ص 310 ، چ جديد . . روايات پيامبر اكرم ( صلى الله عليه و آله و سلم ) :



ابن عساكر چهارده حديث از پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) كه تصريح به تقدّم اسلام امام على دارد ، نقل مىكند كه پنج تاى آن رابه خاطر شيعى بودن راويان آن مردود مىشمارد و بقيه را قبول مىكند . تاريخ دمشق ، ج42 ، صص 39 - 44 . . روايات امام على ( عليه السلام ) : ابن عساكر پانزده حديث از امام على نقل مىكند كه خود امام على در مقاطع گوناگون ، اول مسلمان بودن خويش را اعلام مىداشتند . ابن عساكر يك روايت را باطل و بقيه را صحيح مىداند . تاريخ دمشق ، ج 42 ، صص 30 و 34 . . روايات ابو ايوب انصارى :



ابن عساكر دو روايت از وى نقل مىكند و هر دو را قبول مىكند . تاريخ دمشق ، ج42 ، صص40 و 39 . . روايات سلمان فارسى :



ابن عساكر از وى چهار روايت نقل مىكند كه دو روايت آن را قبول مىكند . تاريخ دمشق ، ج42 ، صص40 و 41 . . روايات ابوذر غفارى :



ابن عساكر چهار روايت از ايشان نقل مىكند كه سه روايت از آن را مىپذيرد . تاريخ دمشق ، ج42 ، صص43 و 41 . . روايات عبدالله بن عباس :



ابن عساكر ، نه روايت از وى نقل مىكند و همه را تأييد مىكند . تاريخ دمشق ، ج42 ، صص 27 و 35 و 36 و 42 . . روايات زيد بن ارقم :



ابن عساكر يازده روايت از وى نقل مىكند و همه را قبول مىكند . تاريخ دمشق ، ج42 ، صص 36 و 38 . . روايات انس بن مالك :



ابن عساكر هشت روايت از انس نقل مىكند و آنها را نيز قبول مىكندپ . تاريخ دمشق ، ج42 ، صص28 و 29 و 39 . چ . روايات حسن بصرى :



ابن عساكر چهار روايت از وى نقل مىكند و آنها را مىپذيرد . تاريخ دمشق ، ج42 ، ص27 . . روايات ابو رافع :



ابن عساكر دو روايت از وى نقل مىكند و آنها را قبول مىكند . تاريخ دمشق ، ج42 ، صص27 و 28 . .



روايات عمر بن خطاب :



ابن عساكر دو روايت از وى نقل مىكند و آنها را مىپذيرد . تاريخ دمشق ، ج42 ، صص 58 و 59 . كنزالعمّال ، ج13 ، ص 124 . . روايات مجاهد :



ابن عساكر يك روايت از ايشان نقل مىكند و آن را نيز قبول مىكند . تاريخ دمشق ، ج42 ، ص60 . . روايات مالك بن حويرث و عبد الرحمن بن عوف :



ابن عساكر از هر كدام يك روايت نقل مىكند و آن را قبول مىكند . تاريخ دمشق ، ج42 ، صص37 و 43 و 44 .

 

. بررسى روايات



در اينجا چكيده روايات كسانىكه تقدّم اسلام امام على ( عليه السلام ) را روايت كردهاند ، ذكر مىشود و به دنبال هر روايت ، توثيق و تأييد آن ، كه توسط علماى اهل سنت انجام گرفته ، آورده مىشود .



* عن ابن عباس قال : قال رسول الله ( صلى الله عليه و آله و سلم ) «عليّ اول من آمن بى و صدّقنى» * عن ابن عباس قال :



قال رسول الله ( صلى الله عليه و آله و سلم ) «صلت الملائكة علىّ و على بن ابى طالب سبع سنين ، قالوا و لم ذلك يا رسول الله؟ قال : لم يكن معى من الرجال غيره . تاريخ دمشق ، ج42 ، ص36 . . * ابو ايوب انصارى قال : قال رسول الله ( صلى الله عليه و آله و سلم ) صلت الملائكة علىّ و على ( ابن ابى طالب ) سبع سنين لِأ نَّا نصلى ليس معنا احد يصلى غيرنا . تاريخ دمشق ، ج42 ، صص43 و 44 ؛ و به همين مضمون ، كنزالعمال ، ج11 ، ص616 ، ح 32989 . . ابن عساكر اين سه روايت را قبول مىكند .



از دو روايت اخير به دست مىآيد كه از ابتداى اسلام على ( عليه السلام ) كه در سن هفت يا هشت سالگى بوده تا زمانى كه بر او «رجل» اطلاق شده ( يعنى پانزده سالگى ) احدى غير از او مسلمان نشده بود . * عن سلمان قال : قال رسول الله ( صلى الله عليه و آله و سلم ) «اولكم وروداً علّى الحوض اولكم اسلاماً على بن ابىطالب . تاريخ دمشق ، ج42 ، ص40 ؛ لازم به ذكر است كه ابن عدى سند اين حديث را تضعيف كرده ( الكامل فى ضعفاءالرجال ، ج4 ، صص 291 و 292 ) اما ابن عساكر از طريق ديگر اين حديث را تقويت مىكند . المطالب العالية بزوائدالمسانيد الثمانية ، ابن حجر عسقلانى ، ج4 ، ص 57 . . » * عن سلمان قال : قال رسول الله ( صلى الله عليه و آله و سلم ) «اولكم وارداً علّى الحوض و اولكم اسلاماً على بن ابى طالب . . مستدرك حاكم نيشابورى ، ج3 ، ص136 ؛ تاريخ دمشق ، ج42 ، ص40 ؛ جامعالاحاديث سيوطى ، ج3 ، ص312 ، ح8841 . كنزالعمال ، ج11 ، ص616 ، ح32991 . » ابن عساكر و حاكم نيشابورى و ذهبى اين دو روايت را صحيح مىدانند ، همچنين ذهبى براى تأييد اين روايت طريق ديگرى نيز ذكر مىكند . مستدرك حاكم ، ج3 ، ص136 . . * عن عايشة قالت : «قال النبى : يا عايشة دعي لي اخي فانه اول الناس اسلاماً و آخر الناس بي عهداً و اول الناس لي لقياً يوم القيامة . » الاصابة فى تمييز الصحابة ج8 ، ص 183 . * عن ابن ابى ليلى عن ابيه قال : قال رسول الله ( صلى الله عليه و آله و سلم ) الصدّيقون ثلاثة : حبيب النجار ، مؤمن آل ياسين الذى قال «يا قوم اتبعوا المرسلين» و حزقيل مؤمن آل فرعون الذى قال : «اتقتلون رجلاً يقول ربي الله» و على بن ابى طالب و هو افضلكم تاريخ دمشق ، ج42 ، ص43 ؛ به همين مضمون كنزالعمال ، ج11 ، ص608 ، الصواعق المحرقة ج2 ، ص 365 ، شمس الدين ذهبى ، مختصر المنهاج ص 309 . تذكرة الخواص ص 55 . . * عن ابى ذر قال : سمعت النبى ( صلى الله عليه و آله و سلم ) يقول لعلى بن ابى طالب : «انت اول من آمن بى و انت اول من يصافحنى يوم القيامة و انت الصديق الاكبر وانت الفاروق الذى يفرق بين الحق و الباطل و انت يعسوب المؤمنين و المال يعسوب الكفار . تاريخ دمشق ، ج42 ، صص 43 و 44 ؛ انسابالاشراف ، ج 2 ، ص 379 ، مجمع الزوائد ج9 ، ص 102 . . ابن جوزى اين حديث را به دليل اينكه در سند آن «عبّاد بن يعقوب . در وثاقت عبّاد هيچ شكى نيست ، اما در مذهب ايشان اختلاف است ، شيخ طوسى ( ره ) در الفهرست ، ص 119 ايشان را عامىالمذهب مىداند و برخى از متأخرين نيز ايشان را سنى مىدانند . ر . ك : جامعالرواة ، ج1 ، ص 43 ؛ نقدالرجال ، ج3 ، ص 18 . امّا ابوعلى حائرى ( ره ) آيتالله خويى ( ره ) ، محقق تسترى ( ره ) ، علامه نمازى ( ره ) ، علامه مامقانى ( ره ) قايل به تشيّع وى مىباشند . و دليل بر تشيّع وى را دو چيز مىدانند : 1- رواياتى كه عبّاد در رابطه با اهل بيت ( عليهم السلام ) نقل كرده است . 2 - گواهى اهل سنّت در تشيّع عبّاد ، ر . ك : منتهىالمقال ، ج4 ، ص 62 ، معجمالرجال الحديث ، ج9 ، ص 219 ، قاموسالرجال ، ج5 ، ص 661 ، مستدركات علمالرجال ، ج4 ، ص 338 . قابل ذكر است عبّاد حديث پيامبر در ذمّ معاويه «قال النبى ( صلى الله عليه و آله و سلم ) : اذا رأيتم معاويه على منبرى فَقْتُلوه» را نيز روايت كرده است . ر . ك : تنقيحالمقال ، ج2 ، ص 123 . » است و او از شيعيان مىباشد ، تضعيف مىكند . الموضوعات ، ج1 ، ص344 ، جالب اين است كه علماى اهل سنت اين كتاب را تأييد مىكنند و درباره آن چنين گفتهاند : «غالب مافى كتاب ابن الجوزى موضوعٌ» تدريب الراوى ص 183 . . اما سخن علماى اهل سنت درباره عبادبن يعقوب چيز ديگر است . آنان او را در حالى كه شيعه است معتبر مىدانند ، به گونهاى كه بزرگانى چون بخارى ، ترمذى ، ابو داود ، ابن خزيمة و ابن ماجه در كتابهايشان با احاديث وى احتجاج كردهاند . رجال الشيعة فىاسانيد السنة ، محمدجعفر طبسى ، ص218 ؛ رجال صحيح البخارى ، ج2 ، ص863 ؛ ميزانالاعتدال ، ج ، 2 ص 379 ، المراجعات ص 97 . . و اين نشانه وثاقت واعتبار «عباد بن يعقوب» مىباشد . ابن حجر عسقلانى مىگويد : عبّاد راستگو است . تقريب التهذيب ، ج1 ، صص 394 و 395 . . دار قطنى نيز مىگويد : عباد بن يعقوب شيعه است اما راستگو است . ميزانالاعتدال ، ج2 ، صص 379 و 380 . . ابو حاتم مىگويد :



عباد ، نسبتاً مورد اعتماد است . رجالالشيعة فى اسانيد السنة ، ص215 ؛ بهنقل از الجرح و التعديل ، ج6 ، ص80 ، شماره 447 ( شيخ ثقه ) . . ابن خزيمة وقتى از عباد بن يعقوب روايت نقل مىكرد ، چنين مىگفت : «حدثنا الثقة» . ميزان الاعتدال ، ج2 ، صص340 و 379 . . هيثمى نيز وى را از ثقات مىداند . مجمع الزوائد ج9 ، ص 181 .  ذهبى مىگويد : عباد از افراطىهاى شيعه است اما در حديث راستگو است . ميزان الاعتدال ، ج2 ، ص379 . . در جاى ديگر مىگويد :



عباد عالم راستگو و روايتگر شيعه است . رجال الشيعة فى اسانيد السنة ، ص215 ؛ به نقل از سير اعلام النبلاء ، ج11 ، ص536 . . بدين ترتيب روايت تقويت شده و ديگر اعتبارى براى گفتار ابن جوزى باقى نمىماند .



* عن ابى سعيد الخدرى قال : قال رسول الله ( صلى الله عليه و آله و سلم ) لعلىّ . . . فضرب بين كتفيه : «يا على لك سبع خصال لا يحاجك فيهن احد يوم القيامة : انت اول المؤمنين بالله ايماناً و اوفاههم بعهد الله و اقومهم بأمر الله وارأفهم بالرعية و اقسمهم بالسّويه و اعلمهم بالقضيه و اعظمهم مزية يوم القيامة . . حلية الاولياء ابونعيم اصفهانى ، ج1 ، ص66 . روايت مذكور را از طريق معاذ بن جبل نيز نقل كرده است . حلية الاولياء ، ج1 ، صص66 و 65 ، كنز العمال ج11 ، ص 617 .  * عن ابى اسحاق قال : قال النبى ( صلى الله عليه و آله و سلم ) : لقد زوجتك و انه لاول اصحابى سلما و اكثرهم عِلماً و اعظمهم حِلماً . جامعالاحاديث الكبير ، سيوطى ، ج5 ، ص63 ، ح17209 ؛ المصنف ابن ابى شيبه ج6 ، ص 376 ، ح 32131 ، مجمع الزوائد ، ج9 ، ص102 . . اين گفتار ، خطاب پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) به فاطمه زهرا ( عليها السلام ) هنگام ازدواج با امام على ( عليه السلام ) مىباشد .



هيثمى ذيل اين روايت مىگويد : اسناداين حديث صحيح است . مجمع الزوائد ، ج9 ، ص102 . . * قال انس بن مالك :



«ان النبى قال لابنته فاطمه قد زوّجتكِ اعظمهم حلماً و اقدمهم سلماً و اكثرهم علماً» . سير الخلفاء الراشدين ص 230 ، المصنف عبد الرزاق ج5 ، ص 490 . ذهبى براى اين حديث سه طريق از انس بن مالك ، معقل بن يسار و جابر بن يزيد جعفى نقل كرده و دو طريق آن را تقويت مىكند . سير الخلفاء الراشدين ص 230 .  * قال معقل بن يسار :



« . . . دخلنا على فاطمة فقال النبي لها اما ترضين انّي زوّجتك اقدم امتى سلماً و اكثرهم علماً و اعظمهم حلماً . » مسند احمد بن حنبل ج5 ، ص 26 .  هيثمى اين حديث را توثيق مىكند . مجمع الزوائد ج9 ، ص 123 ، ر . ك سير الخلفاء الراشدين ص 230 .  * عن ابن عباس قال :



«ان النبي قال : الصديقون ثلاثة ، حزقيل مؤمن آل فرعون ، و حبيب النجار صاحب يس و على بن ابيطالب . » تفسير قرطبى ج15 ، ص 306 ، كنز العمال ج11 ، ص 601 ، الصواعق المحرقة ج2 ، ص 351 .  * عن ابن عباس قال :



«قال رسول الله السُّبَّق ثلاثة السابق الى موسى يوشع بن نون و السابق الى عيسى صاحب يس و السابق الى محمد ، على بن ابيطالب . » نز العمال ج11 ، ص 601 ، المعجم الكبير ج11 ، ص 77 ، الصوائق المحرقة ج2 ، ص 364 ، مجمع الزوائد ج9 ، ص 102 .  هيثمى اين حديث را تقويت مىكند . مجمع الزوائد ج9 ، ص 102 .  البانى نيز اين حديث از احاديث صحيح مىداند . سلسلة الاحاديث الصحيحة ج1 ، ص 361 .  * عن عايشة قالت :



قال النبيالسُّبَّق ثلاثة السابق الى موسى يوشع بن نون و السابق الى عيسى صاحب يس و السابق الى محمد ، على بن ابيطالب . » الصواعق المحرقة ج2 ، ص 364 .  * عن عبد الرحمن بن عوف قال :



«لمّا حضر النبي الوفاة قالوا : يا رسول الله اوصينا ، قال : اوصيكم بالسابقين الاولين و بأبنائهم من بعدهم ، و بأبنائهم من بعدهم ، و بأبنائهم من بعدهم ، الاّ تفعلوا لا يقبل منكم صرف و لا عدل . » معجم الاوسط ح 878 ، مختصر الزوائد ( مسند البزار ) ج2 ، ص 350 .  هيثمى در توثيق اين حديث چنين مىگويد :



«رجاله ثقات . » مجمع الزوائد ج10 ، ص 17 .  * عن علي :



«قال على : بعث رسول الله يوم الاثنين و اسلمت يوم الثلاثاء . » مسند ابو يعلى ج1 ، ص 466 ، مختصر اتحاف السادة ج5 ، ص 190 ، الصواعق المحرقة ج2 ، ص 351 ، مجمع الزوائد ج9 ، ص 103 .  * عن حبّة قال : «قال على ( عليه السلام ) : اللهم لا اعترف عبداً من هذه الامة عبدك قبلى غير نبيك ( ثلاث مرات ) لقد صليت قبل ان يصلى الناس سبعاً . » اتحاف المهرة باطراف العشرة ج11 ، ص 540 ، طبرانى ، معجم الاوسط ج8 ، ص 206 ، كنز العمال ج13 ، ص 122 ، مختصر اتحاف السادة ج5 ، ص 190 ، حياة الصحابة ج1 ، ص 48 .  هيثمى اين حديث را تقويت كرده و مىگويد : «اسناده حسنٌ» مجمع الزوائد ج9 ، ص 102 .



* عن حبة بن جوين قال :



«قال على : عبدت الله مع رسول الله سبع سنين ، قبل ان يعبده احد من هذه الامة . » سنن الكبرى ج5 ، ص 106 ، كنز العمال ج13 ، ص 122 ، الرياض النضرة ج2 ، ص111 .  * قال على ( عليه السلام ) : انا عبد الله و اخو رسوله و انا الصديق الاكبر لايقولها بعدى إلاّ كاذب مفترٍ صلّيتُ مع رسول الله قبل الناس بسبع سنين . جامعالمسانيد والسنن ، ج30 ، ص573 ، ح1165 ؛ مصنّف ابنابى شيبه ، ج7 ، ص498 ؛ سننابنماجه ج1 ، ص44 ، احمد بن حنبل ، فضائل الصحابةج2 ، ص 586 و 587 ، ابن حجر عسقلانى ، اتحاف المهرة باطراف العشرة ج11 ، ص 465 ، ابن حجر عسقلانى بعد از نقل اين حديث تأييد حاكم نيشابورى را نيز نقل مىكند ، الرياض النضرة ج2 ، ص 102 ، سنن الكبرى ، نسائى ج5 ، ص 106 ، خصائص اميرالمؤمنين على ، نسائى ص 24 و 25 ، الاوائل ، عسكرى ، ج1 ، ص 203 ، تاريخ الامم و الملوك ج2 ، ص 310 . . حاكم نيشابورى مىگويد : «هذا الحديث صحيح الاسناد . » المستدرك على الصحيحين ج3 ، ص 151 .  ابن كثير در تأييد روايت ياد شده مىگويد : نسائى در كتاب خصايص امام على ( عليه السلام ) ( از احمد بن سليمان ) و ابن ماجه در سنن ، اين حديث را نقل مىكند . جامع المسانيد و السنن ، ج30 ، ص573 . . بوصيرى نيز مىگويد : «هذا اسنادٌ صحيح . » زوائد سنن ابن ماجه ص 46 . هيثمى نيز در تأييد اين روايت مىگويد : سند حديث صحيح است و راويان آن موثق هستند . مجمع الزوائد ، ج9 ، ص102 . لازم به ذكر است ذهبى درباره روايت مذكور مىگويد : «هذا كذب على علىّ» ( ميزان الاعتدال ، ج2 ، ص368 ) ابن كثير نيز همانند ذهبى در جاى ديگر عصبيّت و بغض خود را نسبت به امام على ( عليه السلام ) ابراز داشته و مىگويد : «هذا الحديث منكَر بكل حال و لايقوله عليٌ و كيف يمكن ان يصلى قبل الناس بسبع سنين هذا الامر لا يتصور اصلاً» ( البداية و النهاية ، ج3 ، صص25ù26 ) همچنين برخى از متأخرين اين حديث را باطل مىدانند ( الالبانى ، ضعيف سنن ابن ماجة ص14 ) اين همه اقوال و تضعيف بهخاطر عباد بن عبدالله الاسدى است كه چون شيعه است مورد تهاجم قرار گرفته اما با اين حال بزرگان اهل سنت همانند ابن حبّان ايشان را در زمره ثقات و معتمدين برشمرده ، مىگويد : «عباد من اهل الكوفة يروى عن على ( عليه السلام ) ( كتاب الثقات ، ج5 ، ص141 ، چ قديم ) . * عن حبَّة قال : سمعت علياًيقول : انا اول من اسلم و صلى مع رسول الله . فضائل الصحابه ج2 ، ص 590 ، مسند احمد بن حنبل ج1 ، ص 141 ، تاريخ دمشق ج1 ، ص 57 ( چاپ محمودى ) ، جامع المسانيد و السنن ، ج19 ، ص50 ، ح116 ؛ تاريخ بغداد ، ج4 ، ص233 ؛ مناقب ابن مغازلى ، ص15 ؛ فضايلالخمسة ج1 ، ص180 ، به نقل از مسند ابوحنيفه ، ص247 . . خطيب بغدادى ، سند روايت را صحيح مىداند . تاريخ بغداد ، ج4 ، ص333 ، شماره 1947 . . هيثمى نيز دو طريق براى روايت مذكور بيان مىكند و يك طريق آن را تقويت مىكند . مجمع الزوائد ، ج9 ، ص103 . . * عن معاذة العدوية قالت : سمعتُ علياً على منبر البصرة يقول : انا الصديق الاكبر آمنتُ قبل اَنْ يؤمن ابوبكر و اسلمت قبل اَنْ يسلم ابوبكر . انساب الاشراف ، ج2 ، ص379 ، المعارف ص 169 ، كنز العمال ج13 ، ص 164 ، تاريخ دمشق ج1 ، ص 61 ( چاپ محمودى ) پ . . عُقَيلى كه از متعصّبين اهل سنّت و دشمن امام على ( عليه السلام ) و ياران او ، مىباشد ، حديث مذكور را تأييد مىكند . الضعفاء الكبير ، ج2 ، 131 . . * امام حسن مجتبى پس از شهادت امام على خطاب به مردم چنين فرمودند : « ايها الناس انه قبض فيكم الليلة رجلٌ لَم يَسْبِقه الاولون و لم يُدْركه الاخرون . » العقد الفريد ج3 ، ص 238 . * عن ابن عباس قال :



«اول من اسلم على ابن ابى طالب . » الطبقات الكبرى ج3 ، ص 21 .  ذهبى در تأييد اين حديث مىگويد اين حديث از ابن عباس ثابت مىباشد . سير الخلفاء الراشدين ص 227 . * روى سعيد بن جبير عن ابن عباس :



«اول من صلى مع رسول الله علي و فيه نزلت الاية ( السابقون السابقون ) . » تذكرة الخواص ص 26 . * قال ابن عباس : و كان ( على بن ابى طالب ) اول من اسلم بعد خديجة من الناس . مسند احمد بن حنبل ، ج1 ، صص331 و373 ؛ فضائل الصحابة ج2 ، ص 589 ، الجامع فى العلل و معرفة الرجال ج3 ، ص 425 ، معجم الكبير ، ج12 ، ص77 ، ح12593 ، السنن الكبرى ، نسائى ج5 ، ص 43 . . حاكم نيشابورى سلسله سند اين حديث را صحيح مىداند . المستدرك على الصحيحين ج3 ، ص 465 .  هيثمى در تأييد روايت مىگويد : راويانى كه احمد بن حنبل اين روايت را از آنها نقل كرده است ، مورد اعتماد مىباشند . مجمع الزوائد ، ج1 ، ص102 . . سيوطى نيز مىگويد : «طبرانى اين حديث را به سند صحيح نقل كرده است . تدريب الراوى ، ص386 . » . قرطبى مىگويد : «در اسناد اين روايت هيچ شك و شبههاى نيست ، بهخاطر اينكه سند ، صحيح و موثق مىباشد . الاستيعاب ، ج3 ، ص198 ؛ همچنين تهذيبالكمال ، ج13 ، ص299 . . » در تعليقه كتاب «معجم الكبير» در ذيل اين روايت آمده است :



«اين روايت را نسائى در خصايص امام على ( عليه السلام ) صص 61 و 64 آورده و حاكم نيشابورى نيز آن را ذكر كرده و گفته : اسنادش صحيح است . ذهبى نيز قول حاكم را پذيرفته است . معجم الكبير ، ج12 ، ص77 . » . * قال سلمان : اول هذه الامة وروداً على نبيّها اولها اسلاماً على بن ابى طالب . . معجم الكبير ، ج6 ، ص265 ، ح617 ؛ مناقب ابن مغازلى ، ص15 ، ح20 و21 ؛ اسدالغابة ، ج4 ، ص103 ، الوافى بالوفيات ج21 ، ص 270 ، المطالب العالية بالزوائد المسانيد الثمانية ج4 ، ص 57 ، الصواعق المحرقة ج2 ، ص 351 ، المصنف ابن ابى شيبه ج6 ، ص 371 ، ح32112 . » سيوطى در تأييد روايت مىگويد : اين روايت از لحاظ سند قوى و مؤيد خوبى براى روايات ديگر است . اللئالى المصنوعة ، ج1 ، صص 299 و300 . . هيثمى نيز مىگويد : راويان اين حديث موثق هستند . مجمع الزوائد ، ج9 ، ص102 و 124 . . * عن عمر بن الخطاب قال : لن تنالوا عليّاً فأني سمعت رسول الله يقول ثلاثة لأن يكون لى واحدة منهن احبّ الى مما طلعت عليه الشمس كنتُ عند النبى ( صلى الله عليه و آله و سلم ) و عنده ابوبكر و ابو عبيدة ابن الجراح و جماعة من اصحاب النبى ( صلى الله عليه و آله و سلم ) فضرب بيده على مِنكب علىٍّ فقال : انت اول الناس اسلاماً و اول الناس ايماناً و انت مني بمنزلة هارون من موسى . تاريخ دمشق ، ج42 ، صص59 و 58 ؛ كنزالعمال ، ج13 ، ص124 ، ح 36395 . . اين روايت را ابن عساكر قبول مىكند .



* عن سعد بن ابى وقاص :



«قال قيس كنت بالمدينة فبينا انا اطوف فى السوق اذ بلغت احجار الزيت ، فرأيت قوماً مجتمعين على فارسٍ قد ركب دابة و هو يشتم علي بن ابيطالب و الناس وقوفٌ حواليه اذ اقبل سعد بن ابى وقاص فوقف عليهم فقال ما هذا؟ فقالوا رجلٌ يشتم علي بن ابيطالب فتقدم سعد فأرجفوا له حتى وقف عليه فقال : يا هذا على ما تشتم على بن ابيطالب الم يكن اول من اسلم؟ الم يكن اول من صلى مع رسول الله؟ . . . » المستدرك على الصحيحين ج3 ، ص 499 ، تفسير الحبرى ص 395 و 407 .  حاكم نيشابورى اين حديث را صحيح مىداند . المستدرك على الصحيحين ج3 ، ص 499 .  * زيد بن ارقم : قال «اول مَنْ اسلم مع رسول الله على بن ابى طالب . انسابالاشراف ، ج1 ، ص125 ؛ مسند احمد بن حنبل ، ج4 ، ص368 ؛ مناقب ابن مغازلى ، ص14 ، ح18 ؛ تاريخ الامم و الملوك ، ج1 ، ص538 ، الصواعق المحرقة ج2 ، ص 351 . . حاكم نيشابورى و ذهبى اين حديث را صحيح مىدانند و ذهبى براى تأييد ، طريق ديگرى نيز ذكر مىكند . مستدرك حاكم نيشابورى ، ج3 ، ص136 . . ابن كثير نيز در تأييد اين روايت مىگويد : «اين حديث را ترمذى و نسائى روايت كردهاند و ترمذى در ذيل روايت گفته ؛ «حسنٌ صحيحٌ . جامع المسانيد و السنن ، ج14 ، ص15 ، ح2771 .» * قال انس بن مالك : «استنبىء النبى ( صلى الله عليه و آله و سلم ) يوم الإثنين و اسلم علىُّ يوم الثلاثاء . المنتظم ج3 ، ص 319 ، الصواعق المحرقة ج2 ، 351 ، تاريخ بغداد ، ج1 ، ص134 ؛ الاستيعاب ، ج3 ، ص200 ؛ جامعالاصول فى احاديث الرسول ابن اثير ، ج8 ، ص641 ، ح6484 . . » سيوطى مىگويد : حاكم نيشابورى بعد از ذكر اين مطلب ادعا مىكند كه اجماع اهل تاريخ بر اين روايت است و مورد قبول همگان است . تدريب الراوى ، ص386 . . ابن عساكر . تاريخ دمشق ، ج42 ، صص28 و 29 . و خطيب بغدادى . تاريخ بغداد ، ج1 ، ص 134 . نيز اين روايت را تقويت مىكنند .



* قال عبد الرحمن بن عوف فى تفسير الآية الشريفة «و السابقون الاولون» هم عشرة من قريش كان اولهم اسلاماً على بن ابى طالب . تاريخ دمشق ، ج42 ، صص 44 و 43 . . ابن عساكر اين حديث را قبول مىكند . * قال ابو موسى الاشعرى



«ان عليا اول من اسلم مع رسول الله . فضايل الخمسة ، ج1 ، ص178 ؛ به نقل از مستدرك حاكم نيشابورى ، ج3 ، ص465 . . حاكم نيشابورى مىگويد : اسناد اين روايت صحيح است . همان . . * قال عفيف الكندى ( فى حق اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) ) «و اسلم بعد ذلك فحسن اسلامه لو كان الله عز وجل رزقنى الاسلام يومئذ فأكون ثانياً مع على بن ابى طالب . تاريخ دمشق ، ج42 ، صص35 و34 ؛ معجمالكبير ، ج18 ، ص100 ، ح181 ؛ الاستيعاب ، ج3 ، ص201 ؛ البداية و النهاية ، ج3 ، صص24 و25 ؛ دلايل النبوة ، ج1 ، ص165 ، مختصر اتحاف السادة ج5 ، ص 191 ، و 227 ، السنن الكبرى ، نسائى ، ج5 ، ص 105 . . » حاكم نيشابورى حديث را تقويت مىكند و مىگويد سندش صحيح است همچنين از احمد بن حنبل نقل مىكند كه ، سند اين روايت صحيح است . مستدرك حاكم ، ج3 ، ص183 ؛ معجم الكبير ، ج18 ، ص100 . . هيثمى نيز رجال احمد بن حنبل را ثقات مىداند و روايت را از طريق احمد بن حنبل تقويت مىكند . مجمع الزوائد ، ج9 ، ص103 . ، عُقَيلى نيز اين روايت را قبول مىكند . الضعفاء الكبير ، ج1 ، صص28 و 80 . . * ابو رافع قال :



«اول من اسلم من الرجال علي و اول من اسلم من النساء خديجة . » مختصر الزوائد ( مسند البزار ) ج2 ، ص 350 .  هيثمى در مورد اين حديث مىگويد : «رجاله رجال الصحيح» مجمع الزوائد ج9 ، ص 220 .  * مالك بن حويرث قال :



«اول من اسلم من الرجال علي و من النساء خديجة . » معجم الكبير ج19 ، ص 291 .  هيثمى مىگويد : در سلسله سند اين حديث ضعف هايى وجود دارد ولى ابن حبّان آنها تقويت كرده است . مجمع الزوائد ج9 ، ص 220 .  * عن ابى سخيلة قال : حججتُ انا و سلمان فنزلنا بأبى ذر . . . فقال : انه ستكون فتنة فانْ ادركتموها فعليكم بكتاب الله و على بن ابى طالب ( عليه السلام ) فأنى سمعتُ رسول الله يقول «علىٌّ اول مَنْ آمن بى و اول مَنْ يصافحنى يوم القيامة و هو يعسوب المؤمنين . تاريخ دمشق ، ج42 ، ص41 ؛ انسابالاشراف ، ج2 ، صص 362ù361 ؛ الاستيعاب قرطبى ، ج4 ، ص307 ؛ فرائدالسمطين حموينى ، ج1 ، ص39 ؛ ميزانالاعتدال ، ج1 ، ص188 ؛ مستدركاتعلمالرجال ، ج8 ، ص445 ؛ الارشاد ، ج1 ، صص32ù31 . . » ابن عساكر چهار روايت به همين مضمون نقل مىكند و دو روايت آن را قبول مىكند . تاريخ دمشق ، ج42 ، ص41 . . * عن حسن بصرى قال : فكان اول مَنْ آمن ، على بن ابى طالب . مصنف عبد الرزاق ، ج11 ، ص226 ، ح20391 و ج5 ، ص325 ، ح9718 ؛ معجم الكبير ، ج1 ، ص95 ؛ الجامع فىالعلل و معرفة الرجال ، احمدبن حنبل ، ج2 ، ص70 و ج3 ، ص 425 ؛ سننالكبرى ، بيهقى ، ج9 ، صص236 و235 . . هيثمى مىگويد : سند اين حديث صحيح است . مجمع الزوائد ، ج9 ، ص 102 . . * قثم بن عباس :



«قال ابو اسحاق سألت قثم بن عباس ، كيف ورّث عليرسول الله دونكم؟ قال : لأنه كان اوّلنا به لحوقاً و اشدّنا به لزوقاً . » المستدرك على الصحيحين ج3 ، ص 125 .  حاكم نيشابورى اين حديث را صحيح دانسته و ذهبى نيز آن را تأييد مىكند . همان ، ر . ك الاصابة فى تمييز الصحابة ج3 ، ص 227 . * قال خليل بن احمدالفراهيدى «ان علياً تقدمهم اسلاماً و فاقَهُم علماً و بذهم شرفاً و رجحهم زهداً و طالهم جهاداً . . . . منتهىالمقال ابوعلى حائرى ( ره ) ، ج3 ، ص 185 . . اين گوشهاى از احاديث و رواياتى است كه دلالت آشكار بر تقدّم اسلام امام على ( عليه السلام ) دارد . نتيجه



قابل ذكر است اختلاف مورخين در نخستين مسلمان ، بين امام على و ابوبكر مىباشد كه پس از بررسى سندى نصوص واهى بودن ادعاى كسانى كه قائل به تقدّم اسلام ابوبكر بوده نمايان شد ، چنانكه محمد بن حنفيه اين مطلب را تأييد مىكند ، در روايتى سالم بن ابى الجعد از محمد بن حنفيه درباره تقدّم اسلام ابوبكر سؤال مىكند كه وى در پاسخ مىگويد : خير ، وى نخستين مسلمان نمىباشد . المصنف ابن ابى شيبه ج7 ، ص 272 . تنها اختلافى كه مطرح است اين است كه آيا ابوبكر بعد از پنج نفر به اسلام گرويده و يا بعد از پنجاه نفر به اسلام گرويده است . ابن كثير در تاريخ خود مىنويسد : «محمد بن سعد بن ابى وقاص مىگويد : از پدرم درباره تقدّم اسلام ابوبكر پرسيدم ، پدرم در پاسخ گفت : خير ، چرا كه قبل از اسلام وى بيش از پنج نفر به اسلام گرويده بودند . » البداية و النهاية ج3 ، ص 27 .  سيوطى روايت ياد شده را تقويت كرده و مىگويد : ابن عساكر اين روايت را با سلسله سند نيكو نقل كرده است . «اخرجه ابن عساكر بسندٍ جيّد» تاريخ الخلفاء ص 47 .  طبرى در تاريخ خود مىنويسد : «حدثنا ابن حميد قال حدثنا كنانة بن جبلة عن ابراهيم بن طهمان عن الحجاج بن الحجاج عن قتادة بن دعامة عن سالم بن ابى الجعد عن محمد بن سعد قال قلت لابي أكان ابوبكر اولكم اسلاماً؟ فقال لا و لقد اسلم قبله اكثر من خمسين . . . » تاريخ الامم و الملوك ج1 ، ص 540 . محمد بن سعد مىگويد از پدرم در مورد تقدّم اسلام ابوبكر پرسيدم در پاسخ به من گفت : خير ، بيش از پنجاه نفر قبل از ابوبكر به اسلام روى آوردهاند . . . ! ابن كثير دمشقى از اين حديث اين گونه تعبير مىكند : «فانه حديث منكر اسناداً و متناً . » البداية و النهاية ج3 ، ص 28 . در حالى كه علامه امينى اين حديث را صحيح مىداند و از آن اين گونه تعبير مىكند : «نقل الطبرى باسنادٍ صحيح رجاله ثقات . » الغدير ج3 ، ص 240 .



قبل از قضاوت ميان اين دو گفتار سند حديث ياد شده را از ديدگاه اهل سنت بررسى كرده و قضاوت را بر عهده خوانندگان مىسپاريم :



1- محمد بن حميد بن حيان ، ابو عبد الله رازى ، اين شخصيت نزد علماى اهل سنت از جايگاه بسيار رفيعى برخوردار است به گونهاى كه ذهبى درباره وى مىگويد : «العلامة ، الحافظ ، الكبير . . . حدث عنه : ابو داود ، ترمذى ، قزوينى ، احمد بن حنبل ، ابو زرعه ، ابوبكر بن ابى الدنيا ، صالح بن محمد جزره ، حسن بن على معمرى ، عبد الله بن احمد بن حنبل ، محمد جرير طبرى ، ابو القاسم بغوى . . . و خلق كثير . » سير اعلام النبلاء ج11 ، ص 503 .  با اينكه برخى وى را به خاطر تصرّف در تركيب اسانيد در متون حديث تضعيف كردهاند ميزان الاعتدال ج3 ، ص 531 ، الكاشف ج3 ، ص 21 ، تاريخ الكبير ج1 ، ص 69 ، الضعفاء الكبير ج4 ، ص 61 . ولى ذهبى در دفاع از وى مىگويد : «با اينكه ابن حميد در اسانيد تصرف مىكرده ولى حديث جعل نمىكرده است . » سير اعلام النبلاء ج11 ، ص505 .  ابو زرعه درباره وى مىگويد : «هركس محمد بن حميد را كنار گذارد بيش از ده هزار حديث را از دست مىدهد . » ميزان الاعتدال ج3 ، ص 531 .  ابو قريش مىگويد : «نظر محمد بن يحيى را پيرامون ابن حميد جويا شدم ، وى در پاسخ گفت : مگر نمىبينى از وى حديث نقل مىكنم . ! » عبد الله بن احمد به نقل از پدرش مىگويد : «مادامى كه محمد بن حميد در ( شهر ) رى وجود دارد علم نيز وجود دارد . » ميزان الاعتدال ج3 ، ص 531 . ابو حاتم از يحيى بن معين نقل مىكند كه ابن حميد فردى مطمئن و ثقه مىباشد . الجرح و التعديل ج7 ، ص 232 ، تهذيب الكمال ج16 ، ص 222 .  در جاى ديگر ابن ابى خيثمه از يحيى بن معين درباره محمد بن حميد سؤال مىكند وى در پاسخ مىگويد : «هيچ اشكالى بر وى وارد نيست . » تاريخ بغداد ج2 ، ص 260 ، تهذيب التهذيب ج9 ، ص 112 ، تهذيب الكمال ج16 ، ص 222 .  جعفر بن ابى عثمان طيالسى نيز وى را توثيق مىكند . تاريخ بغداد ج2 ، ص 260 ، تهذيب الكمال ج16 ، ص 223 ، تهذيب التهذيب ج9 ، ص 112 . خليلى درباره وى مىگويد : «كان حافظاً عالماً بهذا الشأن رضيه احمد و يحيى . » هذيب التهذيب ج9 ، ص 115 .  حديث مورد بحث را طبرى از محمد بن حميد نقل كرده است ، ذهبى در توثيق احاديث طبرى از ابن حميد چنين مىگويد : «قد اكثر عنه ابن جرير فى كتبه و وقع لنا حديثه عالياً . » سير اعلام النبلاء ج11 ، ص 505 .  در جاى ديگر مىگويد : «فقد قال محمد بن جرير الطبرى فى ما صح له عنه . » ميزان الاعتدال ج3 ، ص 530 . 2- كنانة ابن جبلة وى نيز نزد اهل سنت معتبر مىباشد ، چنانكه ابو حاتم درباره وى مىگويد : «محلّه الصدق . » الجرح و التعديل ج7 ، ص 169 ، ميزان الاعتدال ج3 ، ص 415 .  3- ابراهيم بن طهمان ، وى نيز نزد اهل سنت از جايگاه بلندى برخوردار است ، بخارى در مورد وى مىگويد : «صحيح العلم والحديث . » تاريخ الكبير ج1 ، ص 194 ، تهذيب التهذيب ج1 ، ص 113 .  اسحاق بن راهويه مىگويد : «كان صحيح الحديث كثير السماع ماكان بخراسان اكثر حديثاً منه و هو ثقه . » يحيى بن اكثم مىگويد : «كان ابراهيم من انبل الناس بخراسان و العراق و الحجاز و اوثقهم و اوسعهم علماً . » تاريخ بغداد ج6 ، ص 106 ، تهذيب التهذيب ج1 ، ص 113 ، تهذيب الكمال ج1 ، ص 367 ، سير اعلام النبلاء ج7 ، ص 380 . دارالقطنى ، احمد بن حنبل ، ابو داود ، صالح بن محمد جزره ، ابن مبارك ، ابو حاتم ، يحيى بن معين ، جوزجانى ، خطيب بغدادى ، عثمان بن سعيد ، يوسف بن خراش ، ابن حبان ، ابن شاهين ، ابن نديم ، ابن حجر عسقلانى ، ذهبى ، صفدى ، وى را فردى صدوق و مطمئن دانسته و به احاديث وى استناد كردهاند . رجال صحيح بخارى ج1 ، ص 53 ، رجال صحيح مسلم ج1 ، ص 40 ، سير اعلام النبلاء ج7 ، ص 383 ، تاريخ بغداد ج6 ، ص 108 ، تهذيب الكمال ج1 ، ص 366 ، الفهرست ابن نديم ص 319 ، تهذيب التهذيب ج1 ، ص 113 ، كتاب الثقات ج6 ، ص 27 ، تاريخ اسماء الثقات ، ابن شاهين ص 58 ، الجامع فى العلل و معرفة الرجال ج2 ، ص 48 ، الوافى بالوفيات ج6 ، ص 34 ، الجرح و التعديل ج3 ، ص 158 ، تقريب التهذيب ج1 ، ص 36 ، العبر ج1 ، ص 185 ، الكاشف ج1 ، ص 40 ، تذكرة الحفاظ ج1 ، ص 213 ، المغنى فى الضعفاء ج1 ، ص 17 ، تحرير تقريب التهذيب ج1 ، ص 89 .  4- حجاج بن حجاج باهلى بصرى ، وى نيز مورد وثوق و تأييد اهل سنت مىباشد ، ابو حاتم رازى ، وى را توثيق كرده است الجرح و التعديل ج3 ، ص 158 ، تاريخ الاسلام ( حوادث 121 ) ص 395 ، سير اعلام النبلاء ج6 ، ص 152 ، تهذيب التهذيب ج2 ، ص 176 . ، احمد بن حنبل ، يحيى بن معين ، ابوبكر بن خزيمه ، ابو داود ، ابن حبان ، ابن حجر عسقلانى ، ذهبى وى را توثيق كرده و مورد اطمينان و راستگو مىدانند . سير اعلام النبلاء ج6 ، ص 152 ، ميزان الاعتدال ج1 ، ص 461 ، كتاب الثقات ج6 ، ص 201 ، تهذيب التهذيب ج2 ، ص 176 ، تقريب التهذيب ج1 ، ص 152 ، الكاشف ج1 ، ص 161 ، تهذيب الكمال ج4 ، ص 153 ، الجامع فى العلل و معرفة الرجال ج1 ، ص 202 .  5- قتاده بن دعامه ، وى نيز نزد اهل سنت از جايگاه بسيار بلندى برخوردار است به گونهاى كه ذهبى از وى به عنوان «حافظ العصر ، قدوة المفسرين و المحدثين» سير اعلام النبلاء ج5 ، ص 269 . ، «كان من اوعية العلم و ممن يضرب به المثل فى قوة الحفظ» المعارف ص 462 ، سير اعلام النبلاء ج5 ، ص 270 ، تاريخ الاسلام ( حوادث 101 تا 120 ) ص 454 . ،



«و هو حجة بالاجماع» سير اعلام النبلاء ج5 ، ص 271 . ياد مىكند . ساير علما از جمله ابن سعد ، يحيى بن معين ، ابن خلكان ، ابو حاتم رازى ، احمد بن حنبل ، ابن سيرين ، ابو زرعه ، ابن حبان ، ابن شاهين ، يحيى بن معين ، ذهبى و ابن حجر عسقلانى از وى به بزرگى ياد كرده و او را فردى مطمئن مىدانند . طبقات الكبرى ج7 ، ص 229 ، الجرح و التعديل ج7 ، ص 135 ، وفيات الاعيان ج4 ، ص 85 ، كتاب الثقات ج5 ، ص 323 ، تاريخ اسماء الثقات ص 265 ، ميزان الاعتدال ج3 ، ص 385 ، الكاشف ج2 ، ص 382 ، تاريخ الاسلام ( حوادث 101 تا 120 ) ص 455 ، رجال صحيح مسلم ج2 ، ص 150 ، تهذيب التهذيب ج8 ، ص 318 ، تقريب التهذيب ج2 ، ص 123 ، مقدمه فتح البارى ص 458 ، العبر ج1 ، ص 112 ، تهذيب الكمال ج15 ، ص 232 ، سير اعلام النبلاء ج5 ، ص 271 ، المغنى ج2 ، ص 522 ، تذكرة الحفاظ ج1 ، ص 10 . لازم به ذكر است وى يكى از دشمنان سرسخت حضرت على مىباشد . پسير اعلام النبلاء ج5 ، ص 272 . چ 6- سالم بن ابى الجعد ، ذهبى در مورد جايگاه وى نزد اهل سنت مىگويد : «احد الثقات و كان من نبلاء الموالى و علمائهم . » سير اعلام النبلاء ج5 ، ص 109 ، تاريخ يعقوبى ج2 ، ص 282 و 292 و 309 . «من ثقات التابعين» ميزان اعتدال ص 109 . ابراهيم حربى در مورد وى مىگويد : «مُجمع على ثقته . » تهذيب التهذيب ج3 ، ص 374 . بزرگان اهل سنت از جمله ابن سعد ، ابو نعيم اصفهانى ، يحيى بن معين ، ابو زرعه ، نسائى ، ابن حبان ، عجلى ، ابن قتيبه ، صفدى ، ذهبى و ابن حجر عسقلانى وى را از برترين و موثقترين تابعين بر مىشمارند . طبقات الكبرى ج6 ، ص 291 ، حلية الاولياء ج7 ، ص 150 ، تهذيب التهذيب ج3 ، ص 374 ، الجرح و التعديل ج4 ، ص 181 ، تهذيب الكمال ج7 ، ص 7 ، كتاب الثقات ج4 ، ص 305 ، العبر ج1 ، ص 90 ، تقريب التهذيب ج1 ، ص 279 ، رجال صحيح بخارى ج1 ، ص 316 ، رجال صحيح مسلم ج1 ، ص 259 ، تاريخ الاسلام ( حوادث 81 تا 100 ) ص 362 ، المعارف ص 452 ، الوافى بالوفيات ج15 ، ص 95 ، المغنى ج1 ، ص 250 ، تحرير تقريب التهذيب ج2 ، ص 5 .  7- محمد بن سعد بن ابى وقاص نيز نزد اهل سنت معتبر بوده و جاى هيچ بحثى در آن نيست سير اعلام النبلاء ج4 ، ص 348 . . 8- سعد بن ابى وقاص از بزرگان صحابه نزد اهل سنت مىباشد . با بيانات ياد شده واهى بودن ادعاى ابن كثير نمايان مىشود .



نكته قابل تأمل ، جمله ابن كثير مىباشد كه اساس و بنيان گفتار كسانى را كه در تقدّم اسلام امام على بر ديگران تشكيك مىكنند را سست متزلزل مىكند ، سيوطى به نقل از وى مىگويد : «ظاهر اين است كه اهل بيت پيامبر قبل از همگان به پيامبر ايمان آوردهاند : خديجه همسر پيامبر ، على پسر عموى پيامبر ، زيد بن حارثه عبد پيامبر ، ام ايمن و ورقة بن نوفل . » تاريخ الخلفاء ص47 . اسلام حضرت على به اندازهاى مسلّم بوده كه ابو جعفر منصور عباسى ( 158هق ) در نامهاى امام را اين گونه توصيف مىكند :



«ومن اصحابه ( ص ) اقدمهم اسلاماً و اوسعهم علماً و اكثرهم جهاداً على بن ابى طالب . » قلقشندى ، صبح الاعشى ج1 ، ص 278 .  در يك بازبينى قائلين به تقدّم اسلام امام على كسانى چون پيامبر اكرم ، امام على ، امام حسن مجتبى ، و بزرگان بنام صحابه و تابعين از جمله ، زيد بن ارقم ، انس بن مالك ، عبدالله بن عباس ، سلمان فارسى ، ابو ايوب انصارى ، ابوذر غفارى ، ابو سعيد خدرى ، عفيف كندى ، خليل بن احمد فراهيدى ، ابو اسحاق ، ابو ليلى ، عمر بن خطاب ، سعد بن ابى وقاص ، عبد الرحمن بن عوف ، ابو موسى اشعرى ، حسن بصرى ، عايشه و . . . مىباشند و قائلين به تقدّم اسلام زيد بن حارثه زهرى كه از تابعين بوده و اساساً دوران پيامبر و اسلام ابوبكر را درك نكرده به صورت مرسل اسلام زيد را نقل كرده ، واقدى از سليمان بن يسار و سعيد بن مسيب نيز به صورت مرسل اسلام زيد را گزارش كردهاند همچنين روايات تقدّم اسلام ابوبكر نيز طبق بررسىهاى انجام شده از ضعيفترين روايات بوده ، چرا كه اكثر آنان جعلى و دروغ مىباشد با اين حال جاى تعجب و تأسف مىباشد كه اندكى از مورخين ابن جوزى ، صفة الصفوة ج1 ، ص 101 . كشف المشكل من حديث الصحيحين ج1 : ، ص 11 . ابن حجر عسقلانى ، فتح البارى ج7 ، ص 207 . نظر خود را در لباس اجماع مورخين مطرح كرده و مدّعى اجماع بر تقدّم اسلام ابوبكر مىشوند . با اين وصف بررسىهاى انجام شده نظريه تقدّم اسلام ابوبكر را به فرضيه و حتى اين فرضيه را نيز سست بنيان مىكند . نكته پايانى : اگر ما قبول كنيم كه ابوبكر نخستين مسلمان بوده است ، از لحاظ عرف و عقلا نخستين مسلمان بودن وى محال مىباشد ، چرا كه به اجماع اهل تاريخ و حديث ابوبكر قبل از بعثت پيغمبر عمرش را در بت پرستى و نوشيدن شراب و . . . سپرى مىكرده لذا عرفاً بعيد به نظر مىرسد كه سريعاً به درخواست پيغمبر جواب مثبت دهد و به اسلام گرايش پيدا كند ، چرا كه اكثر پنجرههاى عقل و فطرت خود را بوسيله نوشيدن شراب و . . . بسته بود و اقتضاى سريع اسلام آوردن را نداشت . فرضاً اگر اسلام نيز بياورد ، ايمان نمىتواند بياورد ، چون اگر چه شايد به خاطر نوشيدن شراب و بت پرستى در دوران جاهليت در قيامت عذاب نشوند ، ولى به هر حال اين اعمال و رفتار بر عقل و فطرت آنها اثر وضعى خود را مىگذارد و همين مانع از شناخت اسلام و قبول آن مىشود . به خلاف امام على كه رشد و نمو ايشان در دوران قبل از اسلام در دامان پيامبر بوده و در بسترى كاملاً آراسته و پيراسته از گناه رشد كرد ، پس اقتضاى نخستين مسلمان بودن در ايشان وجود داشته است . البته رويكرد مطالب ياد شده از باب مماشات و همراهى با علماى اهل سنت بوده و الا شيعه بر اين باور است كه ايشان مسلمان به دنيا آمده و هيچ وقت دينى غير از اسلام را قبول نكرده و بلكه هيچ گرايشى به غير از دين اسلام نداشت . اساساً ايشان هيچ گاه دينى غير از اسلام را برنگزيد تا اينكه بحث از اسلام و تقدّم اسلام ايشان شود .



چكيده بحث



از فصلهاى گذشته نتايج زير به دست آمد : نظرات و اقوال كسانى كه مدعى تقدّم اسلام ابوبكر بودند ذكر شد در مرحله بعد مستندات قائلين به تقدّم اسلام ابوبكر بيان شد كه به سيزده روايت براى اثبات مدعاى خود تمسك كرده بودند ، بعد از نقد و بررسى روايات و مستندات كه طبق مبانى و كتب رجالى اهل سنت انجام گرفت ، به اين نتيجه رسيديم كه همه مستندات قائلين به تقدّم اسلام ابوبكر ضعيف و نمىتوان به آنها استدلال نمود . در ادامه نيز بعد از ذكر اقوال و نظرات مدعيان تقدّم اسلام زيد بن حارثه مستندات و رواياتى كه به آنها استناد شده بود دوازده روايت بود كه بعد از بحث و بررسى سندى روايات ، ضعف آنها نيز آشكار شد . با بيان گسترده و فراگير رواياتى كه به تقدّم ايمان على ( عليه السلام ) پرداخته و نقل و بررسى روايات معارض با آن كه تمامى آنها از حيث سند و بعضاً متن دچار اشكال بود ، به اين نتيجه رسيديم كه بدونشك ايمان اميرالمؤمنين ( عليه السلام ) مقدم بر ايمان همگان بوده و بلكه آن حضرت گوى سبقت را در تمام امور خير از همگان ربوده و در همه زمينهها پيشتاز بوده است و مصداق كامل اين فراز از دعاى ندبه مىباشد« لا يسبق بقرابة فى رحم و لا بسابقة فى دين و لا يلحق فى منقبة من مناقبه . . . » .



و چه زيبا سروده است اقبال لاهورى : مُسْلمِ اوّل ، شه مردان على ( عليه السلام ) عشقْ را سرمايه ايمان على ( عليه السلام ) . ديوان اقبال لاهورى ، ص 114 .  







 

 






 


 










 

بررسى چند شبهه :



شبهه اول :



برخى چنين اشكال مىكنند كه به اتفاق مسلمين حضرت على ( عليه السلام ) هي



اه بت نپرستيده و هرگز غير از خداى يكتا را پرستش ننموده است . عن رسول الله سباق الامم ثلاثة لم يكفروا بالله طرفة عين ، على بن ابى طالب ، و صاحب ياسين و مؤمن آل فرعون ، تاريخ الخُمَيس ج1 ، ص 286 ، فضائل الخمسة ج1 ، ص 185 ، به نقل از تاريخ بغداد ج14 ، ص 155 ، همچنين قال الحسن بن زيد بن الحسن و لم يعبد ( على بن ابيطالب ) الاوثان قطّ لصغره . تاريخ الخلفاء ص 174 ، تاريخ دمشق ج42 ، ص26 . السيرة الحلبية ج1 ، ص 435 ، مروج الذهب ج2 ، ص 299 ، المنهج الاحمد ج2 ، ص 73 و 74 ، المنتظم ج3 ، ص 319 ، المنتظم ج3 ، ص 319 . پس اسلام ايشان معنا و مفهومى ندارد چرا كه اسلام آوردن در مورد كسى مطرح است كه قبلاً بت پرستى مىكرده و بعد بواسطه اسلام آوردن تسليم خداوند و يكتا پرست مىشود . پاسخ :



مقدمه اول كسانيكه چنين اشكالى را مطرح مىكنند درست است و هيچ شك و ترديد متوجه آن نمىشود ، اما ادامه گفتار و اشكال ، مورد بحث است چرا كه هيچ تلازمى وجود ندارد كه هر كس اسلام آورد حتماً كافر يا بت پرست بوده ، بلكه ممكن است قبل از آمدن دين اسلام بر دين قبلى پيامبران خود بوده و بعد با آمدن دين خاتم به دين اسلام روى آورد . اسلام امام على ( عليه السلام ) نيز همين گونه است چرا كه قبلاً بر دين حنيف و يكتا پرستى بوده و بعد با ظهور اسلام و پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) خاتم به حقانيت دين اسلام اقرار كرده و اسلام آورده . به عبارت ديگر سير طبيعى در طول تاريخ هم اينگونه مىباشد ، بدين صورت كه كسانى در يك برههاى از زمان آيين يك پيامبرى استوار مىباشند و آن پيامبر پيروان خويش را هدايت مادى و معنوى مىكند بعد از مدتى آن پيامبر از دنيا مىرود و طبق سفارش پيامبر بايد با جانشين بعد از وى همپيمان شوند و بر سخنان و رهنمودهاى وى ، گردن نهند . در اين مدت كسانيكه پيروان پيامبر قبلى بودند ، يا به سفارش پيامبر خويش عمل كرده و به پيشواى بعد از وى اقتدا مىكند و يا اينكه طغيان كرده و از سفارش پيامبر خويش سرباز مىزنند ، در اينجا كسانيكه به سفارش پيامبر قبلى خويش عمل مىكنند و دوباره تجديد ايمان با پيامبر و پيشواى جديد خويش مىكنند ، نه تنها اشكالى متوجه آنان نمىباشد بلكه امتثال امر پيشواى خويش را به جاى آوردهاند . . . خلاصه ، اسلام آوردن منحصر به كسانى كه كافر و بت پرست بوده نمىباشد . شبهه دوم :



برخى به اصل اسلام صبى اشكال كرده و مىگويند : اسلام صبى صحيح نيست السيرة الحلبية ج1 ، ص 434 ، قائل آن شافعى است . التهذيب فى فقه الامام الشافعى ج4 ، ص 574 ، المغنى ، ابن قدامة ج8 ، ص 133 ، الحاوى الكبير ج9 ، ص 484 و 485 . ، پس امام على ( عليه السلام ) كه در دوران كودكى بوده صحيح نمىباشد ! چرا كه به سن بلوغ نرسيده بود ، همچنين براى اثبات مدعاى خويش به اين روايت استناد كردهاند :



قال رسول الله ( صلى الله عليه و آله و سلم ) : رفع القلم عن ثلاثة عن المبتلى او قال المجنون حتى يبرأ و عن الصبى حتى يبلغ او يعقل و عن النائم حتى يستيقظ . .» مسند طيالسى ص 15 ، ح90 ، ( البته ترديد در روايت ، از راوى است نه از پيامبر ) سنن ابى داود ج3 ، ص 140 ، مسند احمد بن حنبل ج6 ، ص 100 و 101 . پاسخ :



در مقام پاسخ به شبهه مذكور ، بيهقى درباره بيهقى چنين گفتهاند : «هو الحافظ ، العلامة الثبت الفقيه الشيخ الاسلام . » سير اعلام ج11 ، ص 163 . «بيهقى فقيه الحافط ، الاصولى الدين الورع و احد زمانه فى الحفظ و فرد اقرانه فى الاتقان و الضبط . » الوافى بالوفيات ج6 ، ص 354 . كلام لطيف در عين حال محكمى دارد ، ايشان مىگويد : «قبول گفتار صبى مميز كه به سن بلوغ نرسيده از زمان اسلام حضرت على ( عليه السلام ) ( كه بواسطه قبول اسلام حضرت على ( عليه السلام ) توسط پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) صورت گرفت ) مشروعيت پيدا كرده است ، پس اسلام حضرت على ( عليه السلام ) محكوم به صحت است . »



بيهقى جواب ديگرى نيز مىدهد و به اصطلاح كبرا قضيه را اثبات مىكند و آن اين است :



«دليل ديگر بر صحيح بودن گفتار صبى كه مميز مىباشد اين است كه پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) از ميان صبيان و كودكان فقط حضرت على ( عليه السلام ) را به اسلام فراخواند پس اين نكته نمايان مىشود كه خصوصيتى منحصر به فرد در ايشان وجود داشته است ، . . . به هر حال اسلام ايشان صحيح است . » سنن الكبرى ج9 ، ص 236 و 237 .  جالب اين است كه براى صحت اسلام صبى مميز به روايات اسلام امام على ( عليه السلام ) تمسك مىكند . السنن الكبرى ج9 ، ص 234 و 236 ، السنن الصغرى ج2 ، ص 365 ، السنن الصغير ج1 ، ص 570 .  ابو حنيفه نيز همانند بيهقى ، اسلام صبى را صحيح مىداند و براى اثبات مدعاى خويش به اسلام امام على استدلال مىنمايد . موسوعة الفقهية الميسرة ج3 ، ص 263 ، المغنى ج8 ، ص 133 .  ابن قدامه ، اسحاق ، ابن ابى شيبه و ابو ايوب نيز قائل به همين نظر هستند . المغنى ج8 ، ص 133 . ابن قدامه كبراى قضيه را ( صحت اسلام صبى ) اين گونه اثبات مىكند :



«بهترين دليل بر صحت اسلام صبى عموم گفتههاى پيامبر ( صلى الله عليه و آله و سلم ) مىباشد« من قال لااله الا الله دخل الجنة . » «كل مولود يولد على الفطرة فأبواه يهودانه او ينصرانه حتى يعرب عند لسانه اما شاكراً و اما كفوراً» . المغنى ج8 ، ص 133 ، جامع الاصول ج1 ، ص 178 ، نيل الاوطار ج7 ، ص 200 ، جامع الصغير ج2 ، ص177و ص 94 ، مجمع الزوائد ج10 ، ص 81 ، همچنين مجمع الفائده و البرهان ج10 ، ص 411 . ، «الاسلام ؛ ان لا اله الا الله و ان محمداً رسول الله و . . . .» تفسير النسائى ج2 ، ص 206 ، ح451 ، تاريخ بغداد ج13 ، ص 171 ، موسوعة الفقهية الكويتية ج4 ، ص 266 ، موسوعة الاجماع فى الفقه الاسلامى ج1 ، ص 106 . لازم به ذكر است ، عموم گفتارهاى پيامبر به صبىّ مميّز مقيّد مىشود كه قيد مميز را از دليل ديگر بدست مىآوريم .



بخارى نيز در كتاب جنائز ، رواياتى نقل مىكند كه دلالت بر صحت اسلام صبى دارد بعنوان نمونه از «انس بن مالك نقل مىكند كه يك كودك يهودى نزد پيامبر خدمت مىكرد ، روزى اين كودك در بستر بيمارى مىافتد و بعد از چندى در حالت احتضار . . . پيامبر بر بالين وى حاضر شده و اسلام را بر وى عرضه داشتند ، كودك نگاهى به پدر خويش افكند ، پدر به او گفت از ابوالقاسم پيروى كن . كودك نيز به امر پدر جامه عمل پوشانيد و اسلام آورد ، پيامبر در حال ترك محل مىفرمود : شكر خداى را كه اين كودك را از آتش دوزخ رهانيد . »پصحيح بخارى ج1 ، ص 238 . چ سِنْدى در حاشيه اين روايت دو استفاده مبنى بر صحت اسلام صبى ، از روايت ياد شده را بيان مىكند :



اول اينكه در اين روايت پيامبر ، اسلام را بر صبى و كودك عرضه داشتند و اين عمل دليل بر صحيح بودن اسلام صبى است ، زيرا اگر اسلام صبى صحيح نبود هي



اه پيامبر اسلام را بر وى عرضه نمىداشت .



دوم اينكه پيامبر فرمود :



«خداوند به واسطه اسلام كودك ، وى را از آتش دوزخ رهانيد . » اين جمله دلالت بر صحيح بودن اسلام صبى دارد ، زيرا اگر بر همان حال كفر باقى مىماند و از دنيا مىرفت ، خداوند وى را از عذاب مىكرد . صحيح بخارى ج1 ، ص 234 .  لازم به ذكر است «عينى» يكى از شارحان صحيح بخارى مىباشد كه نزد علماى عامه از جايگاه والايى برخوردار است . مقدمه عمدة القارى ص .نيز از روايت مذكور صحت اسلام صبى را استفاده مىكند و اقوال علماء را كه در همين رابطه است ذكر مىكند . عمدة القارى فى شرح صحيح البخارى ج8 ، ص 169 .



از متأخرين اهل سنت نيز درباره صحت اسلام صبى چنين گفتهاند :



«اگر كسى اسلام را بر بچهاى عرضه كند سپس آن بچه بالغ شود و بگويد الان اسلام را فهميدم اين جمله دلالت بر اين معنا نمىكند كه اين بچه قبل از بلوغ تفصيلاً آن را يافته است . » الفتاوى الهندية فى مذهب ابى حنيفد ، شيخ نظّام ج6 ، ص 316 .  برخى ديگر در مقام پاسخ از اشكال و دفاع از اسلام امام على



چنين گفتهاند :



«شرط بلوغ در قبول كردن قول صبى ، بعد از هجرت و در سال خندق بوده اما قبل از آن قبول گفتار صبى منوط به تمييز بوده است . سيرة الحلبية ج1 ، ص 434 ، بهجة المحافل ج1 ، ص 74 و 75 .  پس اسلام امام على كه قبل از هجرت بوده صحيح بوده و هيچ اشكالى متوجه آن نخواهد شد .



البته ابن قدامه مىگويد :



«اسلام صبى ، منوط به تمييز است ، و ديگر اينكه نمىتوان براى قبول اسلام صبى سن مشخص قرار داد ( چنانكه برخى سن مشخص كردهاند ) پس ملاك قبول اسلام صبى قدرت تمييز و تشخيص وى مىباشد . » المغنى ج8 ، ص 134 ، اعلام الموقعين ج4 ، ص 257 ، موسوعة الاجماع فى الفقه الاسلامى ج1 ، ص 106و ج2 ، ص 628 ، همچنين مجمع الفائدة و البرهان ج10 ، ص 411 . زحيلى نيز مىگويد : نزد جمهور علما اسلام صبى مميز صحيح مىباشد ، اما شافعى اسلام صبى و ارتداد آن را قبول ندارد .



زحيلى در اظهار نظر خود ، نظر جمهور را مىپذيرد و دليل آن را نيز اسلام آوردن حضرت على در دوران كودكى مىداند . الفقه الاسلامى و ادلته ج7 ، ص5579 .  مقدس اردبيلى نيز مىفرمايد :



«مرجع اسلام ، به تصدق «ماجاء به النبى» است و اين كه او رسول خداست و اين از تكاليف عقليه است و موقوف بر كمال عقل است ، خواه پنج ساله باشد و خواه پنجاه ساله و ديگر اينكه ابن حجر در شرح بخارى گفته كه او ( امام على ) در حالت شير خوردن مطالعه لوح محفوظ مىكرد ، با وجود آنحال مىشود كه اين نيز مخصوص او باشد كه در صِغَر سن ، اسلام او صحيح مىباشد . . . » حديقة الشيعة ج1 ، ص 142 ، مجمع الفائدة و البرهان ج10 ، ص 411 ، البته جوابهاى ديگرى نيز به اين شبهه داده شده است از جمله اينكه : ايمان و اسلام امام على در كوچكى دليل بر وفور عقل و فضل او مىباشد ( ر . ك شبهاى پيشاور ص 349 . با بياناتى كه گفته شد رواياتى كه منتقدين بدان تمسك كردهاند واضح مىشود . چرا كه اگر ( طبق روايات ) مراد از رفع قلم از بچه تا حد «يعقل» باشد با بياناتى كه گذشت مطلوب ما حاصل مىشود ، اما اگر مراد تا حد «يبلغ» باشد به تصريح اهل سنت مراد از رفع قلم برداشته شدن حكم تكليفى مىباشد يعنى صبى تا وقتى كه به سن بلوغ نرسيده واجب نيست نماز بخواند حلية العلماء ج2 ، ص 9 ، نزد فقهاى شيعه نيز مراد از روايت ، معناى ياد شده مىباشد اما با اندكى اختلاف چرا كه طبق روايت رفع قلم ، رفع تكليف به صورت مطلق نيست بلكه خصوص الزام و وجوب مىباشد . ( القواعد الفقهية ، آيت الله سيد حسن موسوى بجنوردى ج4 ، ص 109 . و اگر نيز مثلاً نماز گزارد بفتواى اكثر فقهاى اهل سنت نمازش صحيح است . حلية العلماء ج2 ، ص 8 و 9 ، البته ابو حنيفه در اين باب نظر ديگرى دارد .  احمد بن حنبل در اين باره مىگويد :



«بچهاى كه هنوز به سن بلوغ نرسيده نماز بر او واجب نيست و اگر نماز را اقامه كند نمازش صحيح نيست مگر اين كه آن بچه مميّز باشد يعنى كسيكه به سن هفت سالگى رسيده باشد پس تمام شرائط صحت نماز را بايد رعايت كند . . . مگر در پوشش و . . . الاقناع فى فقه الامام احمد بن حنبل ج1 ، ص 73 ، همان گونه كه گفته شد ، ابن قدامه تعيين سن براى بچه مميز را قبول نمىكند . پس هيچ اشكالى متوجه نماز خواندن حضرت على در آن دوران نمىباشد . زيد بن ارقم قال : «اول من صلى مع رسول الله على» . مسند طيالسى ص 93 ، ح 678 ، تاريخ طبرى ج1 ، ص 538 ، ابن عباس قال : «اول من صلى مع رسول الله بعد خديجة على» ، مسند طيالسى ص 360 ، ح273 .  ماوردى نيز پيرامون صحيح بودن اسلام صبى و عبادت آن بحث مبسوطى دارد . الحاوى الكبير ج9 ، ص 484 و 485 .  نزد شيعه نيز همگى بر صحت اسلام صبى اتفاق دارند و اما اختلاف فقهاء شيعه در آثار مترتّب بر اسلام صبى مىباشد مثل ارتداد ، طهارت ، نجاست و . .. موسوعة الفقهية الميَّسرة ج3 ، ص 263 . نسبت به عبادت صبى نيز مىگويند : «به دليل روايت رفع قلم ، عبادت صبى فى الجمله صحيح و مشروعيت دارد . » القواعد الفقهية ج4 ، ص 109 . شبهه سوم :



برخى ديگر بامشاهده رواياتى كه دلالت بر تقدّم اسلام امام على ورواياتى كه دلالت بر تقدّم اسلام حضرت خديجه و رواياتىكه دال بر تقدّم اسلامزيدبن حارثه و رواياتى كه دلالت بر تقدّم اسلام ابوبكر دارد اين گونه پنداشتهاند كه بهترين راه براى رفع تعارض ، جمع بين روايات است ، بدين صورت كه : اول كسى كه از زنان اسلام آورده است حضرت خديجه و اول كسى كه از كودكان به اسلام روى آورده است حضرت على و زيد بن حارثه از اول بندگان و غلامانى است كه به اسلام گرويده است و ابوبكر نيز از اول مردانى است كه اسلام آورد . اين جمع به ابو حنيفه نسبت داده شده است . كتاب البدء و . التاريخ ج2 ، ص 52 ، البداية و النهاية ج3 ، ص 26 ، تدريب الراوى ص 386 و 387 ، تتمة المختصر فى اخبار البشر ج1 ، ص 161 ، بهجة المحافل ج1 ، ص 73 و 74 . پاسخ :



بازگشت اين اشكال به تعارض دو خبر يا بيشتر است كه در اصول از آن بحث شده است ، قبل از پاسخ به اشكال ، مقدمهاى ذكر مىكنيم و بعد به اشكال نيز پاسخ مىدهيم ، در اصول فقه چنين بحث شده كه هر گاه چند خبر و روايت از حيث دلالت با يكديگر تعارض كنند و هيچ مرجّحى در روايت نباشد روايت ساقط مىشود ، اما اگر در يكى از آنها مرجحى باشد ، آن روايت مقدم مىشود . در بحث ما نيز همين گونه مىباشد رواياتى كه دلالت بر تقدّم اسلام امام على بر ديگران دارد بر بقيه روايات مقدم است ( البته اولين مسلمان از مردان ) چرا كه مرجح آن در سند روايت است چون سند اين روايت قوى مىباشد ، بر خلاف روايات ديگر كه از اين مرجح برخوردار نبوده و بلكه مشكل سندى دارد در نتيجه اين چنين جمعى كه برخى از اهل سنت سازنده آن بودهاند ، صحيح نمىباشد چرا كه جمع بين دو يا چند روايت با شرائط خاص خود قابل تحقق است مثل اينكه روايت از حيث سند در صحت و سقم مساوى باشند و مهمتر از آن ، بايد شاهد و مؤيدى نيز براى جمع بدست آمده از روايات وجود داشته باشد . اصول السرخسى ج2 ، ص 21 . در حالى كه در بحث ما روايات از لحاظ سند ( به جز روايات اسلام امام على ) ضعيف مىباشند ، و براى چنين جمعى نيز مؤيدى كه صحيح و قال استناد باشد وجود ندارد و در نتيجه تقدّم اسلام امام على بر مردان ثابت شده چون آن روايات بدون معارض بوده و تعارض بدوى نيز از بين مىرود . شبهه چهارم :



بعد از اينكه بيان شد نخستين پيش گام قبول وحى ، امام على مىباشد ، برخى در صدد كم رنگ كردن اين فضيلت مىگويند : درست است كه اولين مسلمان حضرت على مىباشد اما اسلام ابوبكر برهمگان برترى دارد به خاطر اينكه امام على در آن دوران صغير و كوچك بوده و معلوم است اقدام ايشان بر تصديق پيامبر باعث شوكت و برترى اسلام وى نمىباشد ، بر خلاف ابوبكر چرا كه يك مرد كهن سال بوده و داراى منصب و مقام بوده پس از اسلام ايشان باعث شوكت و عظمت اسلام مىشود ! ! التفسير الكبير ج16 و 25 ، ص 279 . چنان كه برخى از تابعين نيز چنين سخن مىگويند :



«ابوبكر كان افضلهم اسلاماً حين اسلم حتى لَحِقَ بالله ! !» مصنف ابن ابى شيبة ج7 ، ص 272 .  پاسخ :



در پاسخ به استدلال فخر رازى بايد گفت : اولاً فرق نهادن فخر رازى بين اسلام صبى و اسلام بزرگان و سالخوردگان با كلام پيامبر منافات دارد چرا كه ايشان مىفرمايد :



«ان الله بعثنى بشيراً و نذيراً فحالفنى الشبان و خالفنى الشيوخ . » شباب القريش ص 1 .  ثانياً حديث ديگرى بر خلاف آن وارد شده ، پيامبر درمورد ايمان حضرت على مىفرمايد : «لو وزن ايمان علي بايمان امتي لرجّح ايمان علي ، على ايمان امتي الى يوم القيامة . » تفسير ابو الفتوح ج2 ، ص 628 .  ثالثاً ملاك برترى كه در كلام برخى تابعين مىباشد اگر همان ملاك فخر رازى باشد ، اين فضيلت باطل است همانگونه كه بيان شد اما اگر ملاك برترى و فضيلت اسلام ابوبكر در گفتارابو حنيفه از نظراسلام و آنچه كه پيامبر فرموده ، باز هم باطلاست ، چراكه بخارى درباره ملاك برترى اسلام مسلمانان از ابو موسى اشعرى نقل مىكند :



«قالوا يا رسول الله ايُّ الاسلام افضل؟ قال من سَلِمَ المسلمون من لسانه و يده . » صحيح بخارى ج1 ، ص 11 ، همچنين كنز العمال ج1 ، ص 1 .  همچنين بخارى كلام پيامبر درباره فاطمه زهرا را نقل مىكند كه «فاطمة بضعة منى فمن اغضبها اغضبنى» صحيح بخارى ج2 ، ص 308 ، همچنين تهذيب التهذيب ج12 ، ص 469 . فاطمه پاره تن من است هر كس او را خشمگين كند مرا خشمگين كرده است .



و نيز بخارى نقل مىكند كه فاطمه زهرا تا آخر عمر شريف خويش با ابوبكر صحبت نكرد . صحيح بخارى ج4 ، ص 164 .  حال با اندكى تأمل در مىيابيم كه اسلام چنين شخصى برترى ندارد چرا كه ،



ونه اسلام چنين شخصى بر همگان برترى دارد و حال آنكه فاطمه زهرا كه جگر گوشه و پاره تن پيامبر بود با ابوبكر تا آخر عمر كوتاه و پر مشقت خويش سخن نمىگويد ، كه اين نشانه اين مطلب است كه فاطه زهرا از دست و زبان چنين فردى در امان نبوده لذا تا آخر عمر با وى سخن نمىگويد .



آيا اسلام چنين شخصى برترى دارد؟ !



در خاتمه از خداوند متعال سپاسگذاريم كه به ما توان نوشتن و قلم فرسايى در راستاى بيان حقيقت و دفاع از امام پيشوايان و مظلومان اميرالمؤمنين على بن ابيطالب را به ما ارزانى داشته و بدون ترديد اگر عنايات و الطاف و امدادهاى معنوى آن حضرت نبود اين قلم هزاران بار مىشكست و نمىتوانست گوشهاى از غبارها و زنگارهاى حسد و كينه را از روى آينه صاف فضايل حقيقى آن حضرت ، بزدايد . به اميد روزى كه فرجام همه كسانى كه اين غبارها را به وجود آورده و مهمتر از آن كسانى كه در حفظ اين غبارها سعى كردهاند بوسيله مصلح حقيقى جهان رقم خورد . انشاءالله .