18/09/86

 

روايات تشريع اذان در اهل سنت عمدتا به ابو محذوره و عبدالله بن زيد مي‌رسد

اما يکي از اساسي‌ترين روايات تثويب روايات ابو‌محذوره است. آقاي سبحاني مي‌گويد: روايات اذان عمدتاً به دو قبيله مي‌رسد: يکي عبدالله بن زيد و ديگري ابومحذوره که معمولاً فرزندان اينها از آنها نقل مي‌کنند يعني وقتي اين دو دسته روايات را با نظر انصاف نگاه مي‌کنيم به اين نتيجه مي‌رسيم که اينها در ميان مردم اين روايات را منتشر کردند تا براي جدشان يک منقبت و فضيلتي را نقل کرده باشند. روايات ابومحذوره را سنن ابوداوود و سنن نسائي نقل کرده‌اند. کتاب‌هاي شيعه و سني به ويژه شيعه اين روايت را آورده‌اند و در آن اشکال کرده‌اند مثل مرحوم شيخ طوسي، مرحوم علامه حلي در تذکره و منتهي، صاحب جواهر و ديگران؛ ولي انصافاً کسي مثل مرحوم سيد شرف‌الدين در اين قضيه وارد نشده است که ـ ان شاء الله ـ در ادامه عبارت سيد را مي‌خوانيم. اما روايت که ابي‌داوود آن را در سنن خود، جلد 1، صفحه 121 از محمد از پدرش عبدالملک از جدش ابومحذوره نقل مي‌کند که:

قال قلت يا رَسُولَ اللَّهِ عَلِّمْنِي سُنَّةَ الْأَذَانِ قال فَمَسَحَ مُقَدَّمَ رَأْسِي وقال تَقُولُ الله أَکبَرُ الله أَکبَرُ الله أَکبَرُ الله أَکبَرُ تَرْفَعُ بها صَوْتَک ثُمَّ تَقُولُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إلا الله أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إلا الله أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رسول اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رسول اللَّهِ تَخْفِضُ بها صَوْتَک ثُمَّ تَرْفَعُ صَوْتَک بِالشَّهَادَةِ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إلا الله أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إلا الله أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رسول اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رسول اللَّهِ حَي على الصَّلَاةِ حَي على الصَّلَاةِ حَي على الْفَلَاحِ حَي على الْفَلَاحِ فَإِنْ کان صَلَاةُ الصُّبْحِ قُلْتَ الصَّلَاةُ خَيرٌ من النَّوْمِ الصَّلَاةُ خَيرٌ من النَّوْمِ الله أَکبَرُ الله أَکبَرُ لَا إِلَهَ إلا الله

مي‌گويد گفتم: اي رسول خدا سنت اذان را به من تعليم بده. مي‌گويد: رسول خدا بر قسمت جلوي پيشاني من دستي کشيد و فرمود: اين گونه مي‌گويي: الله أَکبَرُ الله أَکبَرُ الله أَکبَرُ الله أَکبَرُ تَرْفَعُ بها صَوْتَک ثُمَّ تَقُولُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إلا الله أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إلا الله أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رسول اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رسول اللَّهِ. سپس صداي خود را پايين مي‌آري و بعد دوباره صداي خود را بلند مي‌کني و اين‌گونه مي‌گويي: أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إلا الله أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إلا الله أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رسول اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رسول اللَّهِ حَي على الصَّلَاةِ حَي على الصَّلَاةِ حَي على الْفَلَاحِ حَي على الْفَلَاحِ. و اگر اذان نماز صبح بود مي‌گويي: «الصَّلَاةُ خَيرٌ من النَّوْمِ الصَّلَاةُ خَيرٌ من النَّوْمِ الله أَکبَرُ الله أَکبَرُ لَا إِلَهَ إلا الله»

سنن أبي داود، ج 1، ص 136، اسم المؤلف: سليمان بن الأشعث أبو داود السجستاني الأزدي، الوفاة: 275، دار النشر : دار الفکر، تحقيق: محمد محيي الدين عبد الحميد.

نسائي روايت را در سنن خود، جلد 2، صفحه 5 و 6 از اسحاق بن ابراهيم از معاد بن هشام از پدرش از عامر احول از مکحول از عبدالله از ابومحذوره نقل مي‌کند که:

علمني رسول الله صلى الله عليه وسلم الأذان فقال الله أکبر الله أکبر الله أکبر الله أکبر أشهد أن إله إلا الله أشهد أن لا إله إلا الله أشهد أن محمدا رسول الله أشهد أن محمدا رسول الله ثم يعود فيقول أشهد أن لا إله إلا الله أشهد أن إله إلا الله أشهد أن محمد رسول الله أشهد أن محمد رسول الله حي على الصلاة حي على الصلاة حي على الفلاح حي على الفلاح الله أکبر الله أکبر لا إله إلا الله

رسول خدا صلّي الله عليه و آله اذان را به من ياد داد و اين گونه فرمود: الله أکبر الله أکبر الله أکبر الله أکبر أشهد أن إله إلا الله أشهد أن لا إله إلا الله أشهد أن محمدا رسول الله أشهد أن محمدا رسول الله سپس باز مي‌گردي مي‌گويي: أشهد أن لا إله إلا الله أشهد أن إله إلا الله أشهد أن محمد رسول الله أشهد أن محمد رسول الله حي على الصلاة حي على الصلاة حي على الفلاح حي على الفلاح الله أکبر الله أکبر لا إله إلا الله.

السنن الکبرى، ج 1، ص 1، اسم المؤلف:  أحمد بن شعيب أبو عبد الرحمن النسائي الوفاة: 303 ، دار النشر : دار الکتب العلمية - بيروت - 1411 - 1991 ، الطبعة : الأولى ، تحقيق : د.عبد الغفار سليمان البنداري , سيد کسروي حسن

 

اشکال روايت ابو محذوره

در اين قسمت نکته اول اين است که در اين جا هيچ سخني از تثويب نيست، دوباره نقل مي‌کند که:

أخبرني إبراهيم بن الحسن ويوسف بن سعيد واللفظ له قال نا حجاج عن بن جريج قال أخبرني عبد العزيز بن عبد الملک بن أبي محذورة أن عبد الله بن محيريز أخبره وکان يتيما في حجر أبي محذورة حتى جهزه إلى الشام قال قلت لأبي محذورة أي عم إني خارج إلى الشام وأخشى أن أسأل عن تأذينک فأخبرني فأخبرني أن أبا محذورة قال له نعم خرجت في نفر فکنا ببعض طريق حنين مقفل رسول الله من حنين فلقينا رسول الله في بعض الطريق فأذن مؤذن رسول الله بالصلاة عند رسول الله فسمعنا صوت المؤذن ونحن عنه منکبون فظللنا نحکيه ونهزأ به فسمع رسول الله الصوت فأرسل إلينا حتى وقفنا بين يديه فقال رسول الله أيکم الذي سمعت صوته قد ارتفع فأشار القوم إلي وصدقوا فأرسلهم کلهم وحبسني فقال قم فأذن بالصلاة فقمت فألقى علي رسول الله التأذين هو نفسه قال قل الله أکبر الله أکبر الله أکبر الله أکبر أشهد أن لا إله إلا الله أشهد أن لا إله إلا الله أشهد أن محمدا رسول الله أشهد أن محمدا رسول الله ثم قال ارجع فمدد من صوتک ثم قل أشهد أن لا إله إلا الله أشهد أن لا إله إلا الله أشهد أن محمدا رسول الله حي على الصلاة حي على الصلاة حي على الفلاح حي على الفلاح الله أکبر الله أکبر لا إله إلا الله ثم دعاني حين قضيت التأذين فأعطاني صرة فيها شيء من فضة فقلت يا رسول الله مرني بالتأذين بمکة فقال قد أمرتک به فقدمت على عتاب بن أسيد عامل رسول الله بمکة فأذنت معه بالصلاة عن أمر رسول الله

عبد الله بن محيريز در حالي که او يتيمي و در پناه ابئ محذوره بود او را براي حرکت به شام تجهيز کرد. مي‌گويد: به ابو محذوره گفتم: اي عمو جان من به سوي شام حرکت مي‌کنم و مي‌ترسم تا از من درباره اذان گفتن شما سؤال کنند از اين جهت در اين باره براي من روايت را نقل کن. از اين رو براي من اين گونه گفت: که ابو محذوره براي او روايت کرده است که ما در حال سفر در مسير راه حنين بوديم که رسول خدا را ملاقات کرديم در اين حال بود که مؤذن رسول خدا صلى الله عليه و آله وسلم براي نماز اذان گفت. و ما هم صداي مؤذن را شنيديم اما به گوشه‌اي رفته و به زير سايه‌اي پناه برديم و با هم به صحبت مشغول شده و شروع کرديم تا رسول خدا را استهزاء و تمسخر کنيم تا اين که رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم صداي ما را شنيد و شخصي را به سوي ما فرستاد تا نزد او رويم. وقتي نزد حضرت‌ رفتيم ايشان فرمودند: کداميک از شما صداي او را که بلند شده بود را شنيديد؟ ديگران به من اشاره کردند از اين رو رسول خدا صلّي الله عليه وآله آنها را فرستاد تا بروند اما من را محبوس داشت و فرمود: بايست و اذان بگو من هم ايستادم و اذان گفتم. و اذان را خود رسول خدا به من تلقين نمود و فرمود اين گونه اذان بگو: الله أکبر الله أکبر الله أکبر الله أکبر أشهد أن لا إله إلا الله أشهد أن لا إله إلا الله أشهد أن محمدا رسول الله أشهد أن محمدا رسول الله ثم قال ارجع فمدد من صوتک ثم قل أشهد أن لا إله إلا الله أشهد أن لا إله إلا الله أشهد أن محمدا رسول الله حي على الصلاة حي على الصلاة حي على الفلاح حي على الفلاح الله أکبر الله أکبر لا إله إلا الله سپس از من خواستند تا اذان را بگويم از اين رو حضرت‌ به من کيسه‌اي از نقره عطا کردند. گفتم: يا رسول الله! به من اجازه بده تا در مکه اذان بگويم. حضرت‌ فرمودند: تو را به اين کار امر نمودم. از اين رو من نزد عتاب بن أسيد عامل رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم در مکه آمدم و به امر رسول خدا صلّي الله عليه وآله اذان گفتم.

السنن الکبرى، ج 1، ص 1، اسم المؤلف: أحمد بن شعيب أبو عبد الرحمن النسائي، الوفاة: 303، دار النشر: دار الکتب العلمية - بيروت - 1411 - 1991، الطبعة: الأولى، تحقيق: د.عبد الغفار سليمان البنداري, سيد کسروي حسن

مي‌گويد: به ابومحذوره گفتم که اين جريان تشريع اذان را برايم بگو ـ ابومحذوره تا سال 8 هجري کافر بوده، در سال 8 هجري يعني بعد از فتح مکه مسلمان شد و اين را هم در نظر داشته باشيد که عبارتي از اميرالمؤمنين در نهج البلاغه است که مي‌فرمايد: آنهائي که در فتح مکه مسلمان شدند هيچکدام در باطن اسلام نياوردند بلکه خود را به مسلماني زدند ـ ابومحذوره گفت: بعد از فتح مکه وقتي که در حال رفتن به حنين بوديم، ما صداي مؤذن را شنيديم در حالي که خيلي متنفر بوديم و بدمان مي‌آمد يعني از شنيدن صداي اذان متأثر شديم، پس شروع کرديم صداي اذان مؤذن پيامبر را نقل کرده و مسخره مي‌کرديم. پيغمبر صداي استهزاء ما را شنيد ـ خودش سابقه خود را نقل مي‌کند ـ حضرت فرستاد که به خدمتشان بيائيم، همه نزد حضرت حاضر شديم. پيامبر فرمود: چه کسي بود که من صداي مسخره کردنش را شنيدم؟ همه گفتند که ابومحذوره بود که مسخره مي‌کرد. راست هم گفتند. پيغمبر همه را رها کرد و مرا در آنجا نگه داشت و سپس فرمود: تو که اذان را مسخره مي‌کردي بلند شو و اذان بگو. پس من بلند شدم و حضرت فرمود: اين طور که من اذان مي‌گويم بگو. بگو: الله اکبر، الله اکبر و... سپس اذان که تمام شد کيسه‌اي پر از نقره به من داد. گفتم: يا رسول الله دستور بده تا در مکه اذان بگويم. حضرت قبول کرد و... اين اصل قضايائي است که از ابومحذوره در تشريع اذان نقل مي‌کنند. در اين دو موردي که نقل کرديم هيچ اشاره‌اي به الصلوة خير من النوم ندارد و بعد حدود 6 الي 7 طريق روايت نقل کرده‌اند که تمامي اينها را آقاي سبحاني جمع‌آوري کرده است. ايشان از ابومحذوره نقل مي‌کند که: پيغمبر فرمود که اگر در اذان صبح بود الصلوة خير من النوم بگو.

 

ابو محذوره از طلقاء بوده و بعد از فتح مکه از مؤلفة قلوبهم بوده است

جناب شرف الدين در النص و الاجتهاد، صفحه 221 و 222 بعد از آن که اين قضايا را نقل مي‌کنند به نقد آنها پرداخته و مي‌فرمايد:

أن أبا محذورة إنما کان من الطلقاء والمؤلفة قلوبهم في الإسلام بعد فتح مکة، وبعد أن قفل رسول الله صلى الله عليه وآله من حنين منتصرا على هوازن، ولم يکن شئ أکره إلى أبي محذورة يومئذ من رسول الله صلى الله عليه وآله ولا مما يأمر به. وکان يسخر بمؤذن رسول الله صلى الله عليه وآله فيحکيه رافعا صوته استهزاءا، لکن صرة الفضة التي اختصه بها رسول الله صلى الله عليه وآله وغنائم حنين التي أسبغها على الطلقاء من أعدائه ومحاربيه، وأخلاقه العظيمة التي وسعت کل من اعتصم بالشهادتين من أولئک المنافقين مع شدة وطأته على من لم يعتصم بها، ودخول العرب في دين الله أفواجا کل ذلک ألجأ أبا محذورة وأمثاله إلى الدخول فيما دخل فيه الناس: ولم يهاجر حتى مات في مکة والله يعلم بواطنه. على أن لرسول الله کلمة قالها لثلاثة: أبي محذورة، وأبي هريرة، وسمرة بن جندب، حيث أنذرهم بقوله آخرکم موتا في النار. وهذا أسلوب حکيم من أساليبه صلى الله عليه وآله في إقصاء المنافقين عن التصرف في شؤون الإسلام والمسلمين، فإنه صلى الله عليه وآله لما کان عالما بسوء بواطن هؤلاء الثلاثة أراد أن يشرب في قلوب أمته الريب فيهم، والنفرة منهم، إشفاقا عليها أن ترکن إلى واحد منهم في شئ مما يناط بعدول المؤمنين وثقاتهم، فنص بالنار على واحد منهم وهو آخرهم موتا، لکنه صلى الله عليه وآله أجمل القول فيه على وجه جعله دائرا بين الثلاثة على السواء، ثم لم يتبع هذا الاجمال بشئ من البيان وتمضي الأيام والليالي على ذلک، ويلحق صلى الله عليه وآله بالرفيق الأعلى ولا بيان، فيضطر أولي الألباب من أمته إلى إقصائهم جميعا عن کل أمر يناط بالعدول والثقات من الحقوق المدنية في دين الإسلام، لاقتضاء العلم الاجمالي ذلک بحکم القاعدة العقلية في الشبهات المحصورة، فلولا أنهم في وجوب الإقصاء على السواء لاستحال عليه - وهو سيد الحکماء - عدم البيان في مثل هذا المقام.

ابو محذوره از طلقاء (آزاد شدگان در فتح مکه) و مؤلفة قلوبهم (کافراني که براي نرم شدن دل آنها به اسلام پول دريافت مي‌کردند) در اسلام بود، و بعد از بازگشت رسول خدا صلى الله عليه وآله از حنين که با پيروزي از هوازن بازگشت مي‌نمودند، و براي ابو محذوره چيزي از رسول خدا صلى الله عليه وآله و اوامر آن حضرت‌ با کراهت‌تر نبود. و او مؤذن رسول خدا صلى الله عليه وآله را مسخره مي‌نمود بود و از او با صدي بلند حکايت نقل مي‌کرد و او را مسخره مي‌کرد، اما کيسه پول و غنائمي را که رسول خدا صلّي الله عليه وآله به طلقاء که از دشمنان و جنگجويان با حضرت‌ بود عطا فرمود و نيز اخلاق و بزرگواري که از آن حضرت‌ مشاهده نمود و تمام آنهايي که بعد از گفتن شهادتين پا در طريق منافقين گذارده و از سويي عرب در آن زمان گروه گروه به اسلام رو مي‌آوردند و از اين رو ابومحذوره و امثال او نيز به همين شکل خود را بين مسلمانان مخفي ساخته بود و او هجرت نکرد تا اين که در مکه از دنيا رفت و خداوند از باطن و ضمير امثال او با خبر بود. علاوه بر اين که رسول خدا صلّي الله عليه وآله جمله‌اي را خطاب به سه نفر ابومحذورة، وابوهريرة، وسمرة بن جندب فرموده و به اين سه نفر را وعده به آتش دوزخ داد به اين شکل که فرمود: «آخرکم موتا في النار» (هر کدام از شما سه نفر که دي‌تر از دنيا برود در آتش دوزخ است) و اين در حقيقت اسلوب و روشي بود که از حکيمي چون رسول خدا صلّي الله عليه وآله صادر شد تا منافقان را از تصرف در شؤون و امور اسلام و مسلمانان، دور سازد. چرا که آن حضرت‌ آگاه به سوء باطن آن سه نفر بود که آنها مي‌خواستند در قلوب امتش ايجاد شک و ترديد و نفرت کنند، از اين رو رسول خدا بر اين سه نفر دلسوزي کرد و وعده عذاب را متوجه يکي از آنها ساخت. اما رسول خدا صلّي الله عليه وآله اين سخن  را به اجمال بيان فرمود تا به اين شکل روز‌ها و شب‌ها به همين شکل بگذرد و رسول خدا صلّي الله عليه وآله به ديار ديگر ملحق گردد...

النص والإجتهاد، سيد شرف الدين، ص 222.

در سند روايت ابومحذوره محمد بن عبدالملک نوه ابومحذوره وجود دارد و از ميزان الاعتدال ذهبي نقل مي‌کند که او کسي است که رواياتش قابل احتجاج نيست و همچنين در سند پدر عثمان بن سائب که سائب باشد را آورده که او هم طبق نص ذهبي مجهول و نکره است. مسلم نيز در صحيح خود، جلد 2، صفحه 3 (کتاب الصلوة، باب صفة الاذان) روايت ابومحذوره را آورده ولي اشاره‌اي به الصلوة خير من النوم نکرده است. بعد از اين مرحوم شرف الدين مي‌گويد: اما خود ابومحذوره از طلقاء و از کساني است که در سايه شمشير مسلمان شدند و جزو مؤلفة قلوبهم است و وقتي در راه حنين مي‌رفت از هيچ کسي مثل رسول خدا و مأموريتي که به او داده بود بدش نمي‌آمد و او کسي است که به نبي مکرم اعتراض و مؤذن او را مسخره مي‌کند. لکن آن کيسه پر از نقره و غنائم حنين که پيغمبر در ميان طلقاء و ابناء طلقاء تقسيم کرد و همچنين اخلاق زيباي نبي مکرم... باعث شد که ابومحذوره آمد و اذان گفت و به پيغمبر هم گفت: يا رسول الله اجازه بدهيد در مکه هم من اذان بگويم. ابومحذوره در مکه ماند و هجرت هم نکرد و در همان جا از دنيا رفت.

 

ابو محذوره و ابوهريره و سمره بن جندب سه نفري که پيامبر به آنها وعده دوزخ داده است

او به اتفاق ابوهريره و سمره بن جندب کساني هستند که پيامبر در مورد آنها فرمود: آخرين نفر از شما سه نفر که از دنيا برود اهل دوزخ است. پيغمبر مي‌دانست که اين سه نفر داراي سوء باطن هستند؛ لذا حضرت با اين گفتار خود مي‌خواست در ميان مسلمانان حالت شک نسبت به اين سه ايجاد کند و مردم را از اين سه فرار بدهد تا از آنها شرائع دين را نگيرند و از آنها روايت نقل نکنند. پيغمبر براي اين منظور خود صريحاً نام يکي از آنها را نياورد بلکه هر سه را به صورت مجمل نام برد و اين شيوه حکيمانه را به کار برد و روشن نکرد که کدام يک از آنها اهل آتش است تا اين که رحلت نمود و اين عدم بيان به خاطر آن بود که در دل امت شکي نسبت به اين سه ايجاد کند و در اين گونه مواقع که شبهه، شبهه محصوره است همه مردم از هر سه نفر آنها دوري کنند و پيغمبر در واقع با اين عدم البيان خود يک درخواست ضمني از مسلمانان کرد که از اين سه نفر اجتناب کنيد. لذا مي‌بينيم که مردم تا سال 50 هجري که اينها زنده بودند به اين سه نفر مراجعه نمي‌کردند و اينها نتوانستند در اين مدت در جامعه نفوذ کنند. بنابر اين فرمايش مرحوم شرف الدين اين شد که پيغمبر چون مي‌دانست که اينها در تشريع دخالت خواهند کرد اين گونه براي مدتي مانع از مراجعه مردم به اين سه نفر شد.

 

در روايت صحيح مسلم اثري از تثويب(الصلوة خير من النوم) نيست

 روايتي که مسلم در صحيح خود آورده اين است که:

حدثني أبو غَسَّانَ الْمِسْمَعِي مَالِک بن عبد الْوَاحِدِ وإسحاق بن إبراهيم قال أبو غَسَّانَ حدثنا مُعَاذٌ وقال إسحاق أخبرنا مُعَاذُ بن هِشَامٍ صَاحِبِ الدَّسْتَوَائِي وحدثني أبي عن عَامِرٍ الْأَحْوَلِ عن مَکحُولٍ عن عبد اللَّهِ بن مُحَيرِيزٍ عن أبي مَحْذُورَةَ ان نَبِي اللَّهِ صلى الله عليه وسلم عَلَّمَهُ هذا الْأَذَانَ الله أَکبَرُ الله أَکبَرُ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إلا الله أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إلا الله أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رسول اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رسول اللَّهِ ثُمَّ يعُودُ فيقول أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إلا الله أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إلا الله أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رسول اللَّهِ أَشْهَدُ أَنَّ مُحَمَّدًا رسول اللَّهِ حَي على الصَّلَاةِ مَرَّتَينِ حَي على الْفَلَاحِ مَرَّتَينِ زَادَ إسحاق الله أَکبَرُ الله أَکبَرُ لَا إِلَهَ إلا الله

به پيامبر اکرم صلى الله عليه وآله وسلم اين اذان ياد داده شد: الله أکبر الله أکبر أشهد أن لا إله إلا الله أشهد أن لا إله إلا الله اشهد ان محمدا رسول الله اشهد ان محمدا رسول الله سپس برمي‌گردد و مي‌گويد: أشهد أن لا إله إلا الله أشهد أن لا إله إلا الله اشهد ان محمدا رسول الله اشهد ان محمدا رسول الله و دوبار مي‌گويد: حي على الصلاة و دو بار هم مي‌گويد: حي على الفلاح و اسحاق نيز الله أکبر الله أکبر لا إله إلا الله را به اذان اضافه کرد.

صحيح مسلم، ج 1، ص 1، اسم المؤلف: مسلم بن الحجاج أبو الحسين القشيري النيسابوري، الوفاة: 261، دار النشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت، تحقيق: محمد فؤاد عبد الباقي.

بر فرض که بگوئيم اين قضيه صحيح باشد، در اين صورت تمام روايات ديگر زير سؤال مي‌روند،‌ هم روايت عمر، هم روايات بلال و هم روايات عبدالله بن زيد زير سؤال مي‌روند. عبدالله بن زيد در خواب ديد که به او گفتند الصلوة خير من النوم را اضافه کند، بلال پيغمبر را از خواب بيدار کرد و گفت الصلوة خير من النوم، مؤذن آمد که عمر را از خواب بيدار کند گفت الصلوة خير من النوم و عمر هم خوشش آمد و گفت اين کلمه را اضافه کنيد، لازم مي‌آيد که همه اينها دروغ باشد چرا که به هيچ نوعي نمي‌توان ميان اينها وجه جمع پيدا کرد. اين نشان مي‌دهد که اين قضيه ساخته و پرداخته دوران بني‌اميه است که تلاش مي‌کردند که تشريع را به يک نوعي زير سؤال ببرند و بگويند که تشريع چيزي نيست که از سوي پيامبر باشد.

 

حجاج ادعاي نزول وحي بر خود و خلفاي اموي را داشت

شما رواياتي را که از حجاج نقل مي‌کنند ببينيد. حجاج مي‌گفت: بعد از پيامبر وحي قطع نشد بلکه خلفاي اموي هم با وحي در ارتباط هستند. حتي مي‌گفت: من اگر کاري انجام مي‌دهم از روي وحي انجام مي‌دهم.

وقد ادعى الحجاج: أن خبر السماء لم ينقطع عن الخليفة الاموي.

حجاج ادعا داشت که خبر‌هاي آسماني از خليفه اموي قطع نگرديده است.

تهذيب تاريخ دمشق، ج 4، ص 72.

 

حجاج اعتقاد به عصمت عبد الملک بن مروان داشت

ابن عبد ربه اندلسي متوفاي 327 هـ . ق. در کتاب عقد الفريد مي‌نويسد:

وکان الحجاج يرى: أن عبد الملک بن مروان معصوم.

اعتقاد حجاج بر اين بود که عبدالملک بن مروان معصوم بود.

العقد الفريد، ج 5، ص 25.

 

حجاج وحي الهي بعد از پيامبر را قطع شده نمي‌دانست

در تهذيب تاريخ دمشق آمده است:

بل کان يرى نفسه: أنه لا يعمل إلا بوحي من السماء وذلک حينما أخبروه: أن أم أيمن تبکي لانقطاع الوحي بموت رسول اللّه صلي الله عليه و آله.

او نسبت به خود اعتقادش اين بود که عمل نمي‌کند مگر از روي وحي الهي و اين از آن زمان بود که به او خبر دادند که ام ايمن به خاطر موت رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم و انقطاع وحي گريه مي‌کند. 

تهذيب تاريخ دمشق، ج 4، ص 73، ر. ک. الامام الصادق والمذاهب الاربعة، ج 1، ص 115.

و نيز در تاريخ دمشق آورده است:

قال لما قبض النبي صلى الله عليه وسلم جعلت أم ايمن تبکي ولا تستريح من البکاء فقال أبو بکر لعمر قم بنا إلى هذه المرأة فدخلا عليها فقالا يا أم ايمن ما يبکيک قد افضى رسول الله صلى الله عليه وسلم إلى ما هو خير له من الدنيا فقالت ما أبکي لذلک إني لأعلم أنه قد أفضى إلى ما هو خير من الدنيا ولکن أبکي على الوحي انقطع فبلغ ذلک الحجاج بن يوسف فقال کذبت أم ايمن ما اعمل إلا بوحي انتهى

هنگامي که پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله‌ از دنيا رفت ام ايمن شروع کرد به گريه کردن و به هيچ وجه دست از گريه نمي‌کشيد. ابوبکر به عمر گفت: ما را زد او ببريد. آن دو با يکديگر نزد او رفتند و گفتند اي ام ايمن چه چيزي شما را اين چنين گريان نموده؟ رسول خدا به دياري بسيار بهتر از دنيا رحلت نموده است. ام ايمن گفت: ولي من به خاطر انقطاع وحي گريه مي‌کنم. اين خبر به حجاج بن يوسف رسيد او گفت: ام ايمن دروغ گفته است من به جز از روي وحي سخن نمي‌گويم.

تاريخ مدينة دمشق وذکر فضلها وتسمية من حلها من الأماثل، ج 12، ص 160، اسم المؤلف: أبي القاسم علي بن الحسن إبن هبة الله بن عبد الله الشافعي الوفاة: 571، دار النشر: دار الفکر - بيروت - 1995، تحقيق: محب الدين أبي سعيد عمر بن غرامة العمري.