07/11/86

 

ابن عربي «حي علي خير العمل» را از اذان مي‌داند

در ميان علماي اهل سنت، آقاي ابن عربي که مالکي‌ها و شافعي‌ها، ارادت خاصي نسبت به او دارند و حنبلي‌ها و وهابي‌ها هم دشمن سرسخت ابن عربي هستند و حتي ابن تيميه فتوي به کفر ابن عربي هم داده است. ايشان در فتوحات مکيه نوشته است که:

وأما من زاد حي على خير العمل فإن کان فعل في زمان رسول الله صلى الله عليه وسلم کما روى أن ذلک دعابة في غزوة الخندق إذ کان لناس يحفرون الخندق فجاء وقت الصلاة وهي خير موضوع کما ورد في الحديث فنادى المنادى أهل الخندق إذ کان الناس يحفرون الخندق فجاء وقت الصلاة وهي خير موضوع کما ورد في الحديث فنادى المنادي أهل الخندق حي على خير العمل فما أخطأ من جعلها في الأذان بل اقتدى أن صح هذا الخبر.

کسي که حي على خير العمل را اضافه کرده است اگر طبق آنچه که آمده در زمان رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم انجام شده است که در جنگ خندق بوده است و مردم مشغول حفر خندق بوده‌اند که وقت نماز فرا رسيده است و منادي ندا داده است و با اين ندا اهل خندق را به بهترين کار که نماز بوده است فرا خوانده است و دراين صورت اين بهترين چيزي است که وضع شده و در اذان قرار داده شده است و در اين کار خود مرتکب اشتباه نشده است.

الفتوحات المکية في معرفة الاسرار الملکية، ج 1، ص 495، اسم المؤلف: محيي الدين بن علي بن محمد الطائي الخاتمي، الوفاة: 22/4/ 638هـ ، دار النشر: دار إحياء التراث العربي - لبنان - 1418هـ- 1998م، الطبعة: الأولى.

بنا بر آنچه در روايات ما هست نسبت به حي علي خير العمل، آغاز آن هم در جنگ خندق بود، مردم داشتند خندق مي‌کندند و وقت اذان رسيد، وقت نماز که بهترين عمل بود، منادي، اهل خندق را ندا داد که حي علي خير العمل؛ اگر کسي هم او را در اذان قرار داده‌، نظريه‌اش به خطا نرفته و اگر خبر حي علي خير العمل از نبي مکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) رسيده باشد، اقتداء است به او و اگر هم خبري نرسيده، سنت خوبي است که جاري شده است.

کتاب مستقلي در مورد حي علي خير العمل نوشته شده و اسمش الأذان بحي علي خير العمل است که براي يکي از بزرگان زيدي، به نام حافظ علوي متوفاي 445 هجري است و تمام اهل سنت او را توثيق کرده‌اند، حتي ذهبي او را چنين تعبير مي‌کند:

الإمام المحدث الثقة العالم الفقيه سير اعلام النبلاء، ج 177، ص 636

و آقاي شهرستاني در کتاب الأذان خود، چکيده مطالب اين کتاب را نقل کرده است. اين کتاب جديدا توسط يکي از علماء و بزرگان يمن به نام محمد يحيي سالم عزان تحقيق شده و خود اين شخص هم يک کتاب مستقلي دارد به نام حي علي خير العمل بين الشرعية و الإبتداع و در مقدمه کتاب گفته: که عمده استنادم، به کتاب الأذان آقاي حافظ علوي است. در اين کتاب مطالب تازه و بکري دارد و به مطالعه‌اش مي‌ارزد.

 

ابن حزم اندلسي مورد تأييد وهابيت «حي علي خير العمل» را از اذان مي‌داند

يکي از مسائل اساسي که بايد مورد بررسي قرار گيرد، سيره صحابه و تابعين است. عبارتي را در کتاب قصة الحوار الهادي آورده‌ام از ابن حزم اندلسي که مورد تائيد وهابيت هم هست و حتي خود ابن تيميه هم در منهاج السنه مطالب زيادي از او نقل مي‌کند؛ ابن حزم ظاهري مذهب است و اهل حديث، او گفته است: تقليد از صحابه، حرام است؛ چون هر يک به صورت ضد و نقيض عمل کرده‌ و ضد و نقيض يکديگر سخن گفته‌اند.

در زمان خود رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم بعضي از صحابه فتوا مي‌دادند و رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم آنها را تخطئه مي‌کرد و مي‌گفت شما خطا رفتي؛ بعضي از صحابه فتوا مي‌دادند و صحابه ديگري مي‌گفت: أنت کذاب يا و الله أنت کذبت. وقتي صحابه در عصر رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم اين چنين فتوا مي‌دادند، آيا اين صحابه مي‌توانند براي ما الگو باشد يا نه؟

ابن حزم اندلسي در کتاب المحلي مي‌گويد:

وقد صَحَّ عَنِ ابْنِ عُمَرَ وَأَبِي أُمَامَةَ بن سَهْلِ بن حُنَيفٍ أَنَّهُمْ کانُوا يقُولُونَ في أَذَانِهِمْ حَي على خَيرِ الْعَمَلِ

به طور صحيح از فرزند عمر و ابي امامه بن سهل بن حنيف روايت شده که آنها در اذان‌هاي خود «حي علي خير العمل» مي‌گفتند.

المحلى، ج 3، ص 160، اسم المؤلف: علي بن أحمد بن سعيد بن حزم الظاهري أبو محمد، الوفاة: 456، دار النشر: دار الآفاق الجديدة - بيروت، تحقيق: لجنة إحياء التراث العربي ـ سنن بيهقي، ج 1، ص 424 ـ المصنف عبدالرزاق، ج 1، ص 464 ـ جامع إبن أبي شيبه، ج 1، ص 145 ـ سيره حلبي، ج 2، ص 105 ـ کنزالعمال، ج 8، ص 342.

از دو نفر از صحابه نقل مي‌کند که حي علي خير العمل را به صورت مداوم و استمرار در اذن خود مي‌گفتند.

 

عده‌اي از صحابه در اذان «حي علي خير العمل» مي‌گفته‌اند

بعد ايشان از عده‌اي از صحابه و تابعين هم نقل مي‌کند که عده‌اي از آنها مثل عبد الله بن عمر، علي بن حسين، سهل بن حنيف و بلال، همگي در اذان حي علي خير العمل مي‌گفتند.

همچنين در بعضي از متون دارد:

کان يقول علي [عليه السلام] في اذانه حي علي خير العمل. زيد بن أرقم کان يقول في اذانه حي علي خير العمل. ابو محذوره کان يقول في اذانه حي علي خير العمل.

علي بن ابي طالب [عليه السلام] زيد بن ارقم و در اذانشان حي علي خير العمل مي‌گفتند. ابو محذوره نيز در اذانش حي علي خير العمل مي‌گفت.

مسند زيد بن علي، ص 93.

اين جملات در نيل الأوتار شوکاني، جلد 2، صفحه 19 هست که زيدي مذهب است؛ ولي مورد اعتماد وهابيت است.

همچنين در البحر الزخار، جلد 2، صفحه 191 مفصل آمده که اميرالمؤمنين عليه السلام و ابو محذوره در اذان‌هايشان حي علي خير العمل مي‌گفتند. امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام که اهل سنت آنان را به عنوان راوي ثقه قبول دارند: يقولون في أذانهم حي علي خير العمل.

همچنين در کتاب دعائم الإسلام، جلد 1، صفحه 142 يکي از کتاب‌هاي معتبر زيدي‌ها است، ‌آمده است.