30/11/86

 

اثبات ولايت امير المؤمنين عليه السّلام‌ از آيه ولايت (55 سوره مائده)

يکي از بحث‌هايي که ضروري است و بايد روي آن بحث شود، استدلال بر آيه ولايت است در سوره مائده آيه 55.

شيخ طوسي (رضوان الله تعالي عليه) مي‌فرمايد:

فأقوي ما يدل علي ولاية أميرالمؤمنين (عليه السلام)، قوله تعالي: إِنَّمَا وَلِيکمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آَمَنُوا الَّذِينَ يقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَ يؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ رَاکعُونَ.

قوي‌ترين دليلي که بر ولايت آقا اميرالمؤمنين (عليه السلام) دلالت دارد ‌اين آيه است. (جز اين نيست که ولىّ شما خداست و رسول او و مؤمنانى که نماز مى‏خوانند و هم چنان که در رکوعند انفاق مى‏کنند»

تعبير ديگري دارد و مي‌گويد استدلال بر اين آيه،‌ مبتني بر دو چيز است: يکي مراد از لفظ «وليکم» در آيه به معناي ولي امر است نه ناصر، کسي که قيام مي‌کند براي امور مؤمنين و کسي که اطاعتش بر تمام مؤمنين واجب است و دوم اين که مراد از «الذين آمنوا»، آقا اميرالمؤمنين عليه السلام است.

و في ثبوت هذين الوصفين، ‌دلالة علي کونه عليه السلام، إماما لنا.

در اثبات اين دو وصف دلالتي بر اين است که علي عليه السلام امام ماست.

الشافي في الإمامة، ج 2، ص 218.

در حديث غدير شايد بگويند که «مولي» چند معنا دارد؛ در حديث منزلت شايد بگويند که منحصر بوده به جنگ تبوک؛ در سوره مباهله شايد بگويند که رسول اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) خواست نزديک‌ترين افراد را ببرد تا عواطف و احساسات نصاراي نجران را تحريک کند؛ در آيه تطهير شايد بگويند که زنان رسول اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) هم داخل هستند؛ ولي در آيه ولايت هيچ راه گريزي ندارند و يا بايد در دلالت کلمه «ولي» تشکيک کنند و يا «الذين آمنوا» و حال آن که ما در هر دو قسمت قرينه و دليل کافي و محکمه پسند داريم که هم کلمه«ولي» در اينجا به معناي اولي الامر و قيام به امور و هم مراد از «الذين آمنوا»، اميرالمؤمنين عليه السلام است.

در رابطه با آن که مراد از «الذين آمنوا» آقا اميرالمؤمنين عليه السلام است، روايات متعدد داريم که اگر کسي هم ادعاي تواتر بکند، حرف گزافي نزده است. از روات متعدد داريم بر اين که مراد از «الذين آمنوا» در اين آيه آقا اميرالمؤمنين عليه السلام است و لا غير.

روايت از خود اميرالمؤمنين عليه السلام است که در مصادر متعدد اهل سنت آمده است.

معرفة علوم حديث حاکم نيشابوري، ص 102 - مناقب خوارزمي، ص 266 - کنزالعمال متقي هندي، ج 13، ص 165 - تاريخ دمشق، ج 42، ص 356 - البداية و النهاية‌، ج 7، ص 394.

و همچنين روايت از ابن عباس است که مراد از «الذين آمنوا» در آيه، اميرالمؤمنين عليه السلام است.

انساب الأشراف بلاذري، ص 150 - اسباب النزول واحدي نيشابوري، ص 133 - کنز العمال متقي هندي، ‌ج 13، ص 108.

روايت از عمار ياسر است که مراد از «الذين آمنوا» اميرالمؤمنين عليه السلام است.

معجم الاوسط طبراني، ج 6، ص 218 - نظم درر السمطين زرندي حنفي، ص86.

از سلمة بن کهيل صحابه رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم نقل شده که مراد از «الذين آمنوا» اميرالمؤمنين عليه السلام است. هر سه کتاب زير از کتاب‌هاي معتبر و طراز اول اهل سنت است.

الدرالمنثور سيوطي، ج2 ، ص 293 - تفسير إبن کثير‌، ج 2، ص 73 - البداية و النهاية،‌ ج 4، ص 394.

از مجاهد که از مفسرين بنام اهل سنت است از سدي و ابو جعفر عتبة بن حکيم نقل کرده‌اند که مراد از «الذين آمنوا» اميرالمؤمنين عليه السلام است.

الدرالمنثور سيوطي، ج 2، ص 293 - احکام القرآن جصاص، ج2 ، ص 577 - تفسير قرطبي، ج 6، ص 221 - زاد المسير ابن جوزي، ج 2، ص 292 - تفسير ابن کثير، ج 2، ص 73 - جامع البيان طبري، ج 6، ص 389.

اينها از منابع اصيل اهل سنت نقل کرده‌اند که مراد از «الذين آمنوا» اميرالمؤمنين عليه السلام است.

از ميان اين مصادر، تفسير قرطبي، تفسير ابن کثير، البداية و النهاية ابن کثير و تفسير طبري در رتبه اول قرار دارد. در رتبه دوم اين کتاب‌ها: الدر المنثور سيوطي، احکام القرآن جصاص و أنساب الأشراف بلاذري قرار دارند. در رتبه سوم اين کتاب‌ها: تاريخ دمشق ابن عساکر، المعجم ألاوسط طبراني و نظم درر السمطين قرار دارد.

در اين کتاب‌هاي مذکور، ضمن اين که نويسندگان آنها، روايت را نقل کرده‌اند بر اين که مراد از «الذين آمنوا» اميرالمؤمنين عليه السلام است، اکثرا خودشان هم نظرشان بر اين است که مراد از «الذين آمنوا» اميرالمؤمنين عليه السلام است.

سيوطي در الدر المنثور تعبيري زيبا دارد:

وأخرج الطبراني في الأوسط وابن مردويه عن عمار بن ياسر قال : وقف بعلي سائل وهو راکع في صلاة تطوع فنزع خاتمه فاعطاه السائل فأتى رسول الله صلى الله عليه وسلم فاعلمه ذلک فنزلت على النبي صلى الله عليه وسلم هذه الآية ) إنما وليکم الله ورسوله والذين آمنوا الذين يقيمون الصلاة ويؤتون الزکاة وهم راکعون ( فقرأ رسول الله صلى الله عليه وسلم على أصحابه ثم قال : من کنت مولاه فعلي مولاه اللهم وال من والاه وعاد من عاداه

و أخرج الخطيب (البغدادي) في (الکتاب) المتفق و أخرج عبدالرزاق (استاد بخاري) و عبد بن حميد و ابن جرير و ابوالشيخ و إبن مردويه عن إبن عباس في قوله تعالي:« إِنَّمَا وَلِيکمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ... » قال: نزلت في علي بن أبيطالب رضي الله عنه؛ و أخرج الطبراني في الأوسط و إبن مردويه عن عمار بن ياسر، قال: وقف بعلي سائل و هو راکع في صلاة تطوع، فنزع خاتمه و أعطاه السائل؛ فأتي رسول الله (صلي الله عليه و سلم) فأعلمه ذلک، فنزلت علي النبي هذه الآية، فقرأ رسول الله علي أصحابه، ثم قال: «من کنت مولاه فعلي مولاه، أللهم وال من والاه و عاد من عاداه».

سائلي بر اميرالمؤمنين (عليه السلام) وارد شد و او در حال رکوع در نماز مستحبي بود و انگشتر را از دستش درآورد و به سائل داد؛ رسول اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) آمد و از اين قضيه با خبر شد و اين آيه بر رسول اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) نازل شد: «إِنَّمَا وَلِيکمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ آَمَنُوا الَّذِينَ يقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَ يؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ رَاکعُونَ». سپس اين آيه رسول اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) بر صحابه قرائت کرد و گفت «من کنت مولاه فعلي مولاه».

الدر المنثور، ج 3، ص 105، اسم المؤلف:  عبد الرحمن بن الکمال جلال الدين السيوطي الوفاة: 911 ، دار النشر : دار الفکر - بيروت – 1993ـ تخريج الأحاديث والآثار الواقعة في تفسير الکشاف للزمخشري، ج 1، ص 410، و ج 2، ص 238، اسم المؤلف: جمال الدين عبد الله بن يوسف بن محمد الزيلعي، الوفاة: 762هـ ، دار النشر: دار ابن خزيمة - الرياض - 1414هـ ، الطبعة: الأولى، تحقيق: عبد الله بن عبد الرحمن السعد.

پس اين حديث «من کنت مولاه فعلي مولاه» منحصر در غدير نيست و قبل از غدير، دو مرتبه اين حديث ذکر شده است توسط رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم و اين در منابع اهل سنت آمده است. يک مورد در هنگام نزول اين آيه و دگربار در قضيه شکايت سپاه يمن بود. اميرالمؤمنين عليه السلام رفته بود به يمن براي دعوت مردم به اسلام و قبل از او خالد بن وليد رفته بود و دست خالي برگشت و نتوانست، ولي اميرالمؤمنين عليه السلام رفت و با کمترين هزينه، عده زيادي از اهل يمن مسلمان شدند به ويژه قبيلة همْدان که وقتي رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم اين قضيه را شنيد سه بار فرمود: «السلام علي همْدان» و اين قبيله از همان زمان، از مخلصين و دوستداران اميرالمؤمنين عليه السلام شدند. اين قضيه باعث شد کينه اميرالمؤمنين عليه السلام در دل بعضي از صحابه از جمله خالد بن وليد و بُريده که از سرشناسان صحابه بودند، شعله‌ور شد. خالد نامه‌اي نوشت و توسط بريده فرستاد به مدينه تا از علي عليه السلام شکايت کند. چرا؟ چون وقتي در تقسيم غنائم قرعه انداختند به کنيزکي، به نام علي عليه السلام افتاد و علي عليه السلام در آن کنيز تصرف کرد و در حالي که آب غسل از سر و صورتش مي‌ريخت ظاهر شد و آنها گفتند که اين بهترين بهانه‌اي است که بين رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم و علي عليه السلام شکرآب کنيم. بريده مي‌گويد من آمدم به مدينه و ديدم تعدادي از صحابه درب مسجد نشسته‌اند، گفتند: يا بريده چه خبر؟ گفت: پيروزي نصيب مسلمانان شد. گفتند: چه باعث شد که زودتر از بقيه آمدي؟ گفت علي عليه السلام در کنيزي تصرف کرده و آمده‌ام از علي عليه السلام به رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم شکايت کنم. گفتند: برو حتما به او خبر بده، چون با اين خبر، ‌علي عليه السلام از چشم رسول الله مي‌افتد. بريده آمد و همين طور داشت اين حرف‌ها را براي مردم نقل مي‌کرد که رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم از حجره‌اش خارج شد در حالي که آثار غضب در صورت رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم نمايان بود، فرمود: از جان علي عليه السلام چه مي‌خواهيد؟ علي عليه السلام از من است و من از علي عليه السلام هستم و او ولي تمام مؤمنين بعد از من است. در جاي ديگري دارد که پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم به بريده فرمود: آيا علي عليه السلام را داشمن مي‌داري؟ گفت: بلي، فرمود: او را دشمن مدار که «من کنت مولاه فعلي مولاه». اين هم بار دوم بود که رسول اکرم صلي الله عليه و آله و سلم اين جمله را گفت و اين اتفاق تقريبا سال 8 هجري اتفاق افتاد.