مرحوم شيخ عباس قمي در مورد ولادت آن حضرت مينويسد :

مشهور آن است که ولادت حضرت امام حسن عليه السّلام در شب سه شنبه نيمه ماه مبارک رمضان سال سوّم هجرت واقع شد و بعضى سال دوّم گفته اند.

اسم شريف آن حضرت حَسَن بود و در تورات شَبَّر است ؛ زيرا که (شَبَّر) در لغت عبرى حسن است و نام پسر بزرگ هارون نيز شبّر بود .

کُنيَت آن حضرت ابو محمّد است .

از القاب آن بزرگوار: سيّد، سبط، امين، حجت، برّ، نقىّ ، زکىّ ، مجتبى و زاهد وارد شده است .

پيامبر اکرم فرمودند : هرکسي اين دو را دوست داشته باشد ، مرا دوست داشته است و هرکسي که با اين دو دشمن باشد با من دشمن است يعني  حسن و حسين .

سلمان فارسي گفت : از پيامبر شنيدم که فرمود : حسن و حسين دو فرزند من هستند . هر که اين دو را دوست داشته باشد ، مرا دوست داشته است و هر کس مرا دوست داشته باشد خدا را دوست دارد و خداوند او را وارد در بهشت ميکند و هر کسي با آن دو دشمن باشد ، با من دشمن است و هر کس با من دشمن باشد با خدا دشمن است و خدا او را در آتش جهنم مي اندازد . اين حديث صحيح بنابر شرط بخاري و مسلم صحيح است .

پيامبر خدا فرمودند : حسن و حسين آقاي جوانان بهشتي اند .

 در حديثي ديگر آمده است :

حذيفه بن يمان مي گويد : همراه پيامبر نماز مغرب را خواندم و سپس ايستادند و نماز عشاء را خواندند ، سپس ايشان خارج شدند و من همراه ايشان بودم ، پيامبر فرمود : ملکي بر من وارد شد و از جانب خدا اجازه داشت و بر من سلام کرد و به من بشارت داد که : حسن و حسين آقاي جوانان بهشتي اند .

 امام حسن مجتبي سلام الله عليه 20 مرتبه با پاي پياده به حج رفتند و اموال خود را به مردم مي بخشيدند.

در کتاب شريف کافي و عيون اخبار الرضا(ع) آمده است :

امام باقر عليه السلام مي‌فرمود : چون شهادت امام حسن عليه السلام در رسيد ، گريه کرد ، به او عرض شد ، پسر پيغمبر ! گريه ميکنى : در صورتى که نزد رسول خدا چنان مقامى دارى ؟! و پيغمبر در باره تو چنين و چنان فرموده ، و بيست بار پياده بحج رفته اى ، و سه بار تمام دارائيت را نصف کرده ئى حتى کفشت را ( و در راه خدا به فقرا داده ‌اي ) . فرمود : من تنها براى دو مطلب مي گريم : بيم موقف ( حساب روز قيامت يا از بيم خدا ) و از جدائى دوستان.

امام حسن مجتبي عليه السلام با زهر جعده ملعونه ، دختر اشعث بت قيس به شهادت رسيدند .

در کتاب شريف کافي آمده است :

ابو بکر حضرمى گويد : جعده دختر اشعث بن قيس کندى به حسن بن على عليهما السلام و کنيز آن حضرت زهر داد ، اما کنيزک زهر را قى کرد و اما امام حسن عليه السلام زهر در شکمش ماند و آبله زد و شهيد شدند .

هنگامي که امام حسن مجتبي عليه السلام به شهادت رسيدند ، بني هاشم قصد داشتند که حضرتش را در کنار جدشان ، پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله به خاک بسپارند ولي عايشه مانع اين کار شد . به ناچار آن حضرت را در قبرستان بقيع به خاک سپردند .

زماني که امام حسن از دنيا رفت ، خواستند ايشان را در خانه پيامبر دفن کنند که عايشه ماتع از اين کار شد ، در حالي که سوار بر قاطري بود .

ابن عباس نيز در مورد اين عمل عايشه شعري جالب سروده است :

شتر سوار شدي (و به جنگ جمل رفتي) و قاطر سوار شدي (و منع کردي از دفن امام حسن مجتبي عليه السلام در کنار رسول خدا صلي الله عليه و آله) و اگر زنده بماني فيل سوار ميشوي (و مانند لشگر ابرهه به جنگ و تخريب خانه خدا ميروي)

امام حسن مجتبي عليه السلام وصيت نامه اي را بدين صورت براي برادر خويش ، حضرت سيدالشهداء عليه السلام نوشتند :

اين وصيّتى است از حسن بن على بن ابى طالب عليهماالسّلام به سوى برادر خود حسين بن على عليه السّلام . وصيّت مى کنم که گواهى مى دهم به وحدانيّت خدا که در خداوندى شريک ندارد و اوست سزاوار پرستيدن ودر معبوديت شريک ندارد و در پادشاهى کسى شريک او نيست و محتاج به معين و ياورى نيست و همه چيز را او خلق کرده است و هر چيز را او تقدير کرده و او سزاوارترين معبودين است به عبادت و سزاوارترين محمودين است به حمد و ثنا هر که اطاعت کند او را رستگار مى گردد و هرکه معصيت و نافرمانى کند او را گمراه مى شود و هر که توبه کند به سوى او هدايت مى يابد، پس وصيّت و سفارش مى کنم ترا اى حسين در حق آنها که بعد از خود مى گذارم از اهل خود و فرزندان خود و اهل بيت تو، که درگذرى از گناهکاران ايشان و قبول کنى احسان نيکوکاران ايشان را و خَلَف من باشى نسبت به ايشان و پدر مهربان باشى براى آنها، و آنکه دفن کنى مرا با حضرت رسالت پناه صلى اللّه عليه و آله و سلّم همانا من اَحقّم به آن حضرت و خانه او از آنهائى که بى رخصت او داخل خانه او شده اند و حال آنکه حق تعالى نهى کرده است از آن ، چنانچه در کتاب مجيد خود فرموده :

گرچه تعداد روايات و اخباره رسيده از امام حسن مجتبي در موضوعات مختلف هرکدام راه گشاي همه ما مي باشد ، جهت نمونه يکي از احاديث حضرت تقديم مي شود.

سخنان امام حسن عليه السّلام در زمينه‌هاى گوناگون و پرسش و پاسخ از وجود آن حضرت :

از امام حسن مجتبي عليه السلام سوالات متفاوت و گوناگوني شد که حضرت به همه آنان پاسخ دادند . از جمله سوالات :

زهد چيست ؟ فرمود : دل دادن به پرهيزگارى و دست کشيدن از دنيا .

 حلم چيست ؟ فرمود : فرو خوردن خشم و خويشتن دارى .

سداد چيست ؟ فرمود : راندن بدى با خوبى .

شرف چيست ؟ فرمود : نيکوکارى با فاميل و پذيرفتن جريمه ايشان .

شجاعت و مردانگى چيست ؟ فرمود : دفاع از پناهنده ، و پايدارى در ميادين نبرد و جملهء حوادث ، و دليرى به هنگام پيش آمد ناگوار .

سرافرازى چيست ؟ فرمود : در غرامت ببخشى و از گناه درگذرى .

بزرگوارى چيست ؟ فرمود : نگاهدارى دين و آئين ، و خويشتن دارى ، و نرمخوئى ، و دقّت در عمل ، و پرداخت حقوق ، و مهرورزى با مردم .

کرم چيست ؟ فرمود : بخشش پيش از درخواست ، و غذا دادن و سير کردن مردم در زمان قحطى .

پستى چيست ؟ فرمود : توجّه در ناچيز ، و دريغ از ناقابل .

فرومايگى چيست ؟ فرمود : کاستى در بخشش ، و دشنام و ناهنجارى در گفتار .

بلند نظرى چيست ؟ فرمود : بخشش در خوشى و ناخوشى ( رفاه و تنگدستى ) .

تنگ نظرى ( بخل ) چيست ؟ فرمود : آنچه را از مال که نزد توست شرف بندارى ، و آنچه را که بخشيده اى خسارت .

برادرى چيست ؟ فرمود : برادرى نمودن در سختى و راحتى .

نامردى ( بزدلى ) چيست ؟ فرمود : جسارت بر دوست ، و ترس از دشمن .

بى نيازى چيست ؟ فرمود : قناعت نفس به روزى مقسوم هر چند اندک باشد .

فقر چيست ؟ فرمود : حرص بسيار به هر چيز .

گشاده دستى و جود چيست ؟ فرمود : بخشش در حدّ توان .

کرم چيست ؟ فرمود : خويشتن دارى در سختى و راحتى .

بي باکى چيست ؟ فرمود : روياروئى با حريفان .

قدرت چيست ؟ فرمود : سختگيرى و نبرد با زورمندان .

خوارى و ذلَّت چيست ؟ فرمود : ترسيدن به وقت راستى و درستى .

نادانى و نفهمى چيست ؟ فرمود : ستيز نمودن با فرمانده ات و آن کسى که بر آسيب تو قادر است .

برترى و مزيّت چيست ؟فرمود : بجا آوردن خوبى و صرف نظر از بدى .

دورانديشى چيست ؟ فرمود :صبر بسيار و مداراى با حاکمان و احتياط از تمام مردم .

شرف چيست ؟ فرمود : همراهى با برادران و نگاهدارى از همسايگان .

ناکامى و محروميت چيست ؟فرمود : واگذاشتن نصيب و بهره ات وقتى به تو روى آورده ( پشت پا زدن به بخت و اقبال ) .

بى عقلى (سفاهت) چيست ؟ فرمود : پيروى فرومايگان و همراهى گمراهان .

درماندگى در گفتار چيست ؟ بازى با ريش و سرفهء [به عمد] کردن هنگام صحبت و گفتار .

شجاعت چيست ؟ فرمود : سازگارى با ياران ، و صبر و پايدارى به هنگام عيبجوئى .

زحمت چيست ؟ فرمود : سخن در آنچه که به تو مربوط نيست .

نادانى و کم خردى چيست ؟ فرمود : ندانستن نفع و ضرر مالى و بى اعتنائى به آبرو .

پستى و فرومايگى چيست ؟ فرمود : همه چيز را براى خود خواستن ، و يارى ندادن همسر .

تحف العقول ص 160 و 161 ، اسم المؤلف : الشيخ الثقة الجليل الاقدم ابومحمد الحسن بن علي بن الحسين بن شعبة الحراني ، دار النشر : موسسة الأعلمي للمطبوعات – بيروت – لبنان ، قدم له و علق عليه : الشيخ حسين الأعلمي