بسم الله الرحمن الرحيم

موضوع: نقد و بررسي آراء إبن تيميه

* * * * * * * * * * * * * * * * * * * * *

آقاي هدايتي

اساسي‌ترين اشكالي كه علماء اهل سنت نسبت به افكار إبن‌تيميه دارند، چيست؟

استاد حسيني قزويني

عمدتاً در 3 محور است:

1. انحراف إبن‌تيميه در توحيد، مانند تجسيم خداوند

2. انحراف إبن‌تيميه در نبوت، مانند حرمت توسل و إستغاثه به پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) و حرمت زيارت قبر ايشان

3. مخالفت إبن‌تيميه با أمير المؤمنين (عليه السلام)

علماء شيعه بيش از علماء اهل سنت، إبن‌تيميه را در محور سوم مورد نقد و بررسي قرار داده‌اند. آقاي إبن حجر عسقلاني ـ حافظ علي الإطلاق نزد اهل سنت ـ در كتاب الدرر الكامنة في أعيان المائة الثامنة مي‌گويد:

و افترق الناس فيه - أي في ابن تيمية – شيعا:

فمنهم من نسبه إلى التجسيم، لما ذكر في العقيدة الحموية و الواسطية و غيرهما من ذلك كقوله: إن اليد و القدم و الساق و الوجه صفات حقيقية لله و أنه مستو على العرش بذاته.

و منهم من ينسبه إلي الزندقه لقوله: النبي (صلى الله عليه و سلم) لا يستغاث به و أن في ذلك تنقيصا و منعا من تعظيم النبي (صلى الله عليه و سلم).

و منهم من ينسبه إلى النفاق، لقوله في علي ما تقدم ـ أي قضية أنه أخطأ في سبعة عشر شيئا ـ و لقوله: إنه ـ أي علي ـ كان مخذولا حيثما توجه و أنه حاول الخلافة مرارا فلم ينلها و إنما قاتل للرئاسة لا للديانة و لقوله: إنه كان يحب الرئاسة و لقوله: أسلم أبو بكر شيخا يدري ما يقول و علي أسلم صبيا و الصبي لا يصح إسلامه و بكلامه في قصة خطبة بنت أبي جهل و أن عليا مات و ما نسيها. فإنه شنع في ذلك، فألزموه بالنفاق، لقوله صلى الله عليه و سلم: و لا يبغضك إلا منافق.

مردم ـ صاحب‌نظران ـ درباره ابن‌تيميه، چند دسته شدند:

گروهي او را به مجسِّمه مي‌دانند. يعني خدا را داراي دست و پا و ساق و صورت مي‌داند و قائل است خداوند روي عرش نشسته است.

گروهي او را زنديق و ملحد مي‌دانند. چون نسبت به پيامبر (صلي الله عليه و سلم) جسارت كرده و مقام حضرت را پايين آورده است و مي‌گويد: توسل به پيامبر (صلي الله عليه و سلم) بدعت و حرام است.

گروهي او را منافق مي‌دانند؛ چون مي‌گويد علي در 17 جا خطا کرده است که مخالف با نصّ کتاب خدا است؛ چون مي‌گويد: علي، مرد ذليلي بود و بارها براي به دست آوردن خلافت تلاش کرد، ولي نتوانست؛ او براي رياست مي‌جنگيد، نه براي ديانت؛ او رياست را دوست داشت. وقتي ابوبکر مسلمان شد، مي‌فهميد که اسلام چيست؛ ولي وقتي علي مسلمان شد، کودک بود و اسلام کودک صحيح نيست و ... .

مسلمانان عصر إبن‌تيميه گفتند: او منافق است، چون پيامبر (صلي الله عليه و سلم) نسبت به علي گفته است: جز منافق، کسي تو را دشمن نمي‌دارد.

الدرر الكامنة في أعيان المائة الثامنة، ج1، ص154

آقاي سبكي ـ  از شخصيت‌هاي بلندآوازه اهل سنت و معاصر إبن‌تيميه و متوفاي 756 هجري ـ در اين زمينه مفصل سخن گفته و مي‌گويد:

قد أحدث ابن تيمية ما أحدث في أصول العقائد و نقض من دعائم الإسلام الأركان و المعاقد، بعد أن كان متسترا بتبعية الكتاب و السنة، مظهرا أنه داع إلى الحق هاد إلى الجنة، فخرج عن الإتباع إلى الإبتداع و شذ عن جماعة المسلمين بمخالفة الإجماع و قال بما يقتضي الجسمية و التراكيب في الذات المقدسة و بأن الافتقار إلى الجزء ليس بمحال و قال بحلول الحوادث بذات الله تعالى و أن القرآن محدث تكلم الله به بعد أن لم يكن و أنه يتكلم و يسكت و يحدث في ذاته الإرادات بحسب المخلوقات و تعدى في ذلك إلى إستلزام قدم العالم بالقول بأنه لا أول للمخلوقات، فقال بحوادث لا أول لها فأثبت الصفة القديمة حادثة و المخلوق الحادث قديما و لم يجمع أحد هذين القولين في ملة من الملل و لا نحلة من النحل فلم يدخل في فرقة من الفرق الثلاث و السبعين التي إفترقت عليها الأمة.

إبن تيميه بدعت‌هايي را در اصول عقايد نهاد و اركاني از اركان عقيدتي اسلام را از بين برد . . . و به جاي اين‌كه دنباله‌رو سنت و كتاب باشد، بنيان‌گذار بدعت شد و از جماعت مسلمانان دور شد و با آنها مخالفت كرد و سخني گفت كه مقتضاي آن، جسمانيت خداوند و لزوم تركيب در ذات مقدس بود . . . حتي إبن تيميه از 73 فرقه‌اي كه رسول الله (صلى الله عليه و سلم) پيش‌بيني كرده، خارج شده است ... .

الطبقات الشافعية، ج9، ص253 ـ الدرة المضيئة في الرد على ابن تيمية، ص5 ـ السيف الصقيل رد ابن زفيل للسبكي، پاورقي ص191

از اساسي‌ترين اشكالاتي كه بر إبن‌تيميه وارد كرده‌اند، اين مسائلي بود كه گفته شد و عاقبت هم او را به محكمه كشاندند و محكوم به زندان كردند و در سال 728 هجري در زندان قلعه دمشق جان داد و پرونده‌اش براي هميشه مختوم شد.

* * * * * * *

آقاي هدايتي

آيا مي‌توان نمونه‌هايي از گفته‌هاي إبن‌تيميه را در آثار پيروان او مانند محمد بن عبد الوهاب يافت؟

استاد حسيني قزويني

چندين قرن بود كه افكار إبن‌تيميه به فراموشي سپرده شده بود و خبري از افكار او نبود و آقاي محمد بن عبد الوهاب ـ متوفاي 1206 هجري ­ ـ با پشتيباني سلحشوران و نظاميان محمد بن سعود ـ جدّ أعلاي فَهَد و ملك عبد الله ـ افكار او را زنده كرد و عمده مباحثي كه محمد بن عبد الوهاب از افكار إبن‌تيميه گرفت و زنده كرد و گسترش داد، مشرك دانستن مسلمانان ـ شيعه و سني ـ بود و شرك آنان را بالاتر از مشركان عصر نبي مکرم (صلى الله عليه و آله) معرفي كرد. حتي در كتاب توحيد خود‌، بيش از 25 مورد، واژه مشرك را بر مسلمانان حمل كرده و به همين بهانه هم دستور كشتار مسلمانان را از اطراف منطقه نجد تا طائف، مكه مكرمه، كربلاي معلي و نجف اشرف صادر كرد.

امروز هم مي‌بينيم كه دنباله‌رو اينها در دنيا، قتل شيعيان را جائز مي‌دانند و مي‌ترسند كه اگر در چند محور با غير وهابي مبارزه كنند، شكست مي‌خورند. لذا دست از ساير مسلمانان برداشته‌اند و فقط شيعيان مورد هجوم وهابيت هستند. توسل به أنبياء (عليهم السلام) و ائمه (عليهم السلام) و أولياء إلهي، در ميان تمام فِرَق اسلامي هست و تفاوتي ميان شيعه و سني نيست؛ ولي اينها فقط شيعه را هدف قرار داده‌اند. فقهاي اهل سنت هم جز تعداد اندكي كه فريب وهابيت را خورده‌اند، توسل به نبي مکرم (صلى الله عليه و آله) و أنبياء (عليهم السلام) و أولياء إلهي را بي‌اشكال مي‌دانند. در موسوعه كويتيه، در ماده توسل، آراء و نظريات صدها فقيه از فقهاء اهل سنت از مذاهب مختلف را با ذكر مصادر آورده كه نشان‌گر اعتقاد آنها به جواز توسل است.

از طرف ديگر، وهابيت در مسئله تجسيم و توحيد دچار انحراف شده‌اند. جديداً هم در كتاب فتاوي اللجنة الدائمة للبحوث العلمية و الإفتاء ـ كه در 20 جلد در عربستان سعودي چاپ شده ـ در جلد 3، صفحه 227 صراحتاً آمده است:

و نظراً إلي أن التجسيم لم يرد في النصوص نفيه و لا إثباته، فلا يجوز للسملم نفيه و لا إثباته.

جسمانيت خداوند، نفياً و إثباتاً در هيچ نصّي نيامده و بر مسلمانان جائز نيست كه آن را نفي يا إثبات كند.

در جاي ديگري سوال كرده‌اند:

كيف الردّ على القائلين بأن الله في كل مكان و ما حكم قائلها؟

نظر شما چيست در مورد كسي كه معتقد باشد خداوند در همه جا هست؟

جواب داده‌اند:

من إعتقد أنّ اللّه في كلّ مكان فهو من الحلوليّة و يردّ عليه بما تقدّم من الأدلّة على أنّ اللّه في جهة العلوّ و أنّه مستو على عرشه، بائن من خلقه، فإن إنقاد لما دلّ عليه الكتاب و السنّة و الإجماع و إلاّ فهو كافر مرتدّ عن الإسلام.

هر كس معتقد باشد خداوند در همه جا هست، قائل به حلول خداوند در اجسام شده و بايد به چنين فردى با دليل ثابت كرد خداوند بر بالاى عرش قرار دارد و خارج از جهان و به دور از خلق مي‌‌باشد و اگر نپذيرفت، او كافر و مرتدّ و خارج از اسلام است.

وجود خداوند در همه جا، مانند روز روشن است و خداوند در قرآن صراحت دارد:

وَ هُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنْتُمْ

هر كجا كه باشيد، خداوند با شماست.

سوره حديد/آيه4

فَأَيْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللَّهِ

به هر طرف رو كنيد، خداوند در آنجاست.

سوره بقره/آيه115

كلمات وهابيت، خلاف صريح آيات قرآن است. هيچ بچه مسلماني را در دنيا پيدا نمي‌كنيم كه بگويد خداوند همه جا نيست. تمام هستي، جلوه حق است. تمام كهكشان‌ها و تمام كُرات و آسمان‌ها و عوالم، همه‌اش مظهر تجلي حق تعالي است. به تعبير حضرت علي (عليه السلام):

ما رأيت شيئا إلا و رأيت الله قبله و معه و بعده.

هيچ چيزي را در جهان نديدم، جز اين‌كه خدا را قبل از او و با او و بعد از او ديدم.

به تعبير باباطاهر عريان:

به دريا بنگرم دريا تو بينم

به صحرا بنگرم صحرا تو بينم

به هر جا بنگرم كوه و در و دشت

نشان از صُنع زيباي تو بينم

* * * * * * *

* * * * * * *

* * * * * * *

««« و السلام عليكم و رحمة الله و بركاته »»»