پاسخ:

به طور معمول در انتهای نماز 3 سلام داده می‌شود که در ادامه به بررسی مخاطبان هر کدام می‌پردازیم:

سلام اول:

خطاب سلام اول نماز روشن است:

السلام عليک ايها النبی ورحمة الله وبرکاته

البته در بعضی روایات سلام به اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله هم ذکر شده است:

السلام عليك أيها النبي ورحمة الله وبركاته السلام على محمد بن عبد الله خاتم النبيين السلام على الأئمة الراشدين المهديين السلام على جميع أنبياء الله ورسله وملائكته

من لا يحضره الفقيه - الشيخ الصدوق - ج 1 ص 319

سلام دوم:

خطاب سلام دوم به خودمان و بندگان صالح خداوند است:

السلام علينا وعلی عباد الله الصالحين

از افرادی که داخل در عباد الله الصالحین هستند انبیاء و اولیاء و مؤمنان هستند که به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود:

حضرت ابراهیم:

وَمَنْ يَرْغَبُ عَنْ مِلَّةِ إِبْرَاهِيمَ إِلَّا مَنْ سَفِهَ نَفْسَهُ وَلَقَدِ اصْطَفَيْنَاهُ فِي الدُّنْيَا وَإِنَّهُ فِي الْآَخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِينَ

سوره بقرة آیه 130

حضرت عیسی و زکریا و یحیی و الیاس:

وَزَكَرِيَّا وَيَحْيَى وَعِيسَى وَإِلْيَاسَ كُلٌّ مِنَ الصَّالِحِينَ

سوره انعام آیه 85

حضرت اسحاق:

وَبَشَّرْنَاهُ بِإِسْحَاقَ نَبِيًّا مِنَ الصَّالِحِينَ

سوره صافات آیه 112

حضرت ابا الفضل العباس سلام الله علیه:

در زیارتنامه حضرت ابا الفضل سلام الله علیه که از معصومین علیهم السلام رسیده است، چنین می خوانیم:

السلام عليك أيها العبد الصالح

تهذيب الأحكام - الشيخ الطوسي - ج 6 ص 66

مؤمنان:

يُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآَخِرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَيُسَارِعُونَ فِي الْخَيْرَاتِ وَأُولَئِكَ مِنَ الصَّالِحِينَ

سوره آل عمران آیه 114

اجنه مؤمن:

وَأَنَّا مِنَّا الصَّالِحُونَ وَمِنَّا دُونَ ذَلِكَ كُنَّا طَرَائِقَ قِدَدًا

سوره جن آیه 11

سلام سوم:

ظاهر خطاب سوم سلام مبهم است.

السلام عليکم ورحمة الله وبرکاته

در روایتی که در تشریع این سلام آمده است چنین بیان شده است:

حضرت فرمودند كه چون صلوات بر خود و بر اهل بيت خود فرستادم التفات نمودم ديدم كه فرشتگان و مرسلان و انبياء در عقب من صف زده بودند خطاب به من رسيد كه يا محمد بر ايشان سلام كن پس گفتم السلام عليكم و رحمة الله و بركاته

لوامع صاحبقرانى ( شرح الفقيه ) ( فارسي ) - محمد تقي المجلسي ( الأول ) - ج 4 ص 127

در این روایت مخاطب این سلام ملائکه معرفی شده است.

در روایت دیگری آمده است:

قال الصادق عليه السلام معنى التسليم في دبر كل صلاة معنى الأمان أي من اتى بأمر الله تعالى وسنه نبيه خاضعا خاشعا فيه فله الأمان من بلاء الدنيا والبراءة عذاب الآخرة

مصباح الشريعة ومفتاح الحقيقة - المنسوب للإمام الصادق ( ع ) - ص 95

معنای سلام در انتهای نماز، امان است؛ یعنی کسی که امر خداوند و سنت پیامبر صلي الله عليه و آله را با اخلاص و خشوع انجام می دهد، برای او از بلای دنیا امان و از عذاب آخرت نجات است.

از این روایت برداشت می‌شود که مخاطب این سلام تمامی مؤمنان هستند که به اطاعت خداوند مشغول هستند.

موفق باشید

گروه پاسخ به شبهات

مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر

عجل الله تعالی فرجه الشریف